တံနိ(သ၀ီတါ)
လါနိၤ၀့ဘၢၣ် (၁) သီ, ၂၀၁၄နံၣ်…
တနံၤညါအံၤမ့ၢ်၀ဲကီၢ်အီးစထြ့လယါ,၀ံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ်ကညီကျိာ်ကၠိ,ပှၤအတီၤတဆံကၠီဖိတဖၣ်အနံၣ်ကတၢၢ်တၢ်ဒိးစဲးမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဒိးစဲးတနံၤအံၤမ့ၢ်၀ဲတၢ်မၤကွၢ်က့ၤပှၤအတီၤတဆံကၠိဖိတဖၣ်တၢ်သ့ဆိမိၣ်တၢ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်(Thinking Skill) ဒီးတၢ်သ့ကွဲးကညီလံာ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် (Writing Skill)အိၣ်ထဲလဲၣ် အတၢ်သံကွၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပာ်ပနီၣ်ဃာ်တၢ်သံကွၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်မ့ၢ်၀ဲ (၄၅မံးနံး)ဒီးတၢ်ဒိးစဲးအက့ၢ်အဂီၤမ့ၢ်၀ဲ-တၢ်ကဒုးနဲၣ်န့ၢ် ကၠိဖိလၢတၢ်ဂီၤမူတၢ်ဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိာ်ဖိတခါလၢ (Power Point)အပူၤ. ကွၢ်၀ဲမ့ၢ်၀ံၤဒီး ဘၣ်ကွဲးစံးဆၢက့ၤ ၀ဲတၢ် သံကွၢ်အဖုၣ် (၆) ထံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲ-တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်လၢနကွၢ်အီၤတခါအံၤ မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ကဲ ထီၣ်အသးလၢတၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်. မ့ၢ်မတဂၤသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလဲၣ်. ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ဂ့ၢ်၀ဲအံၤ ဘၣ် ကဲထီၣ်အသးလဲၣ်. နမ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်၀ဲန့ၣ် နကတူၢ်ဘၣ်အီၤဒ်လဲၣ်. တၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤအဖီခိၣ် နတၢ်ထံၣ်န တၢ်ပာ်သးအိၣ်ဒ်လဲၣ်(What,where,who,why,how,your opinion)အတၢ်သံကွၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်လၢကၠိဖိကဘၣ်ကွၢ်ဒီးကွဲးစံးဆၢက့ၤအဂ့ၢ်တခီမ့ၢ်၀ဲ “တၢ်မၤလၤကပီၤကၠိသရၣ်အမုၢ်နံၤဖဲ တၢ်ကြဲၢ်ကီၢ်ဆၣ်, ၀ၣ်မံကျါကရူၢ်, စံာ်ဖိခံသ၀ီ, ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ်(၅)သီ, ၂၀၁၄နံၣ်” တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်, ပဟံးန့ၢ်အီၤလၢကွဲၤကလုၢ်ပှာ်ယဲၤသန့အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂီၤမူအပူၤ ပထံၣ်ဘၣ်စံာ်ဖိခံတီၤခၢၣ်သးကၠိဒီး တီနီၢ်ကစၢၢ်, ကညီကီၢ်အတၢ်ဃံတၢ်လၤတဖၣ်ဒီး တၢ်မၤလၤကပီၤကၠိသရၣ် အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ် ပကွၢ်လီၤ သးစၢၢ်ဆၢထုးန့ၢ်ပသးဒိၣ်မးလီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤအတီၤတဆံကၠိဖိတဖၣ်ကွၢ်၀ဲတၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်တခါအံၤ ထံထံဆးဆးဘှ့ၣ်ဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ဘှီၣ်မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်ကဘၣ်ကွဲးစံးဆၢက့ၤတၢ်သံကွၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ပာ်တဖၣ်န့ၣ်အဃိလီၤ.
လၢတၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်ပူၤ(KRCEE)ပှၤနဲၣ်တၢ်သရၣ်မုၣ်ဒဘိရၤတဲဘၣ်ကၠိသရၣ်တဖၣ်, လၢအပူၤကွံာ် အ၀ဲကဲ ကၠိသရၣ်အခါအတၢ်လဲၤခီဖျိတတီၤန့ၣ်စံး၀ဲ-
“ယကဲဘၣ်ကၠိသရၣ်(၂၆)နံၣ် လၢဒူသ၀ီန့ၣ်ပှၤတမၤလၤကပီၤယၤနီ တဘျီဘၣ်. ဒီတနံၣ် ကျၢၤန့ၣ် ပှၤဟ့ၣ်ယၤတၢ်မၤစၢၤန့ၢ်ဒၣ်ထဲစ့(၃၆၀)ဘးလီၤ.၀ံၤဘျီန့ၣ်ယဘၣ်ဟးတီအီၣ်ဟုးသးလၢပပှၤကၠိဖိမိၢ်ပၢ်အဟံၣ်တလါတပိ. တၢ်ဖဲန့ၣ်အခါပမုၣ်ကနီၤ ဖိဧဲၣ်.. ပဘၣ်ဟးတီအီၣ်ဟုးသးပမဲာ်ဆှးစ့ၢ်ဧဲၣ်….” ..ဖဲကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ အခါ လၢယပှၤအတီၤတဆံကၠိဖိပိာ်မုၣ်အကျါတဂၤ အကလုၢ်သီၣ်ထီၣ်ဆံးဆံးကိာ်ဖိ “အိအိၣ်-အ၀ဲဟ့ၣ်လီၤအသးညါနီၤ.”
၀ံၤဒီးပဒိၣ်လ့တီ(ဖၣ်အၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်နဲၣ်ရွဲၢ်)အဂီၤဟဲဖျါထီၣ်,အ၀ဲဟးဟံးစုကွၢ်မဲာ်ကၠိသရၣ်တဖၣ်၀ံၤကတိၤမၤလၤကပီၤ၀ဲကၠိသရၣ်တဖၣ်ဒီးစံး၀ဲ-
“တၢ်လၢကၠိသရၣ်တဂၤအတၢ်ဟ့ၣ်လီၤအသးန့ၣ် အလုၢ်အပှ့ၤဒိၣ်နီၢ်မးလီၤ. သုနီၢ်ကစၢ် သုအိၣ်ဒီးတၢ် ကီတၢ်ခဲ,သုဟးလၢပှၤကျါတၢ်တလၢတပှဲၤ. ဖဲန့ၣ်အခါန့ၣ် ပှၤထံၣ်ဆံးကဒီးသုး. ဘၣ်ဆၣ်န့ၣ် သု၀ဲသ့ၣ်တ ဖၣ်အံၤ သုမ့ၢ်ပှၤလၢအဟ့ၣ်လီၤအသးအဃိ မုၢ်မဆါတနံၤညါအံၤ ပပှၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပဒူဖိသ၀ီတဖၣ်ခဲ အံၤမၤလိဘၣ်က့ၤအပှၤကညီအလံာ်အလဲၢ်အဃိ ပအဲၣ်ဒိးစံးဘျုးဘၣ်က့ၤပသးလၢသုဒိၣ်မးလီၤ.”
ယကွၢ်စူၣ် ဃီၤတၢ်ဆူယပှၤကၠိဖိတဖၣ်အအိၣ် ယထံၣ်စိဃီၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်အကျါ ကၠိဖိခံဂၤသၢဂၤန့ၣ် ကျၢၢ်ကျာ် လီၤအခိၣ်တထံၣ်တထံၣ်,ဖျါလီၤဂာ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်သးလီၤပလိာ်ဆီၣ်ထွဲ၀ဲပဒိၣ်လ့တီအတၢ်ကတိၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲန့ၣ်၀ံၤကီၢ်ဆၣ်ကူၣ်သ့ဆဲးလီၤ၀ဲၤကျိၤနဲၣ်ရွဲၢ်ပဒိၣ်စီၤရ့ဘိအတၢ်ဂီၤဟဲဖျါထီၣ်ဒီး,ဘၣ်မနုၤအဃိတၢ်မၤလၤကပီၤကၠိသရၣ်မုၢ်နံၤဒ်အံၤလဲၣ်အဂ့ၢ်အ၀ဲကတိၤတဲဖျါထီၣ်၀ဲဒ်အံၤ-
“ပကွၢ်ကဒါက့ၤပကၠိသရၣ်/ မုၣ်လၢအဟ့ၣ်လီၤသး, တူၢ်ဆါခီၣ်ဆါအသးတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်၀ဲအါမး. တ နီၤနီၤန့ၣ် လၢအ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်သိၣ်လိမၤဒီးအပူၤ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ တၢ်လဲၤခီဖျိအကပၤကပၤ အဃိ အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဆံးသဆံးအိၣ်၀ဲတနီၤစ့ၢ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပမၤလၤကပီၤကၠိသရၣ်အမုၢ်နံၤ တၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤ တဘျီအံၤပတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိမ့ၢ်၀ဲ-ပကဒုးဆူၣ်ထီၣ်က့ၤပကၠိသရၣ်၊ မုၣ်တဖၣ် အသးသဟီၣ်. ဒီးအဂၤတ မံၤမ့ၢ်ဒ်သိးသရၣ်/မုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကသ့ၣ်ညါဘၣ်က့ၤ၀ဲအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအလုၢ်အပှၤ့ဒီးကသ့ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤလီၤက့ၤအသးကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲယကွၢ်တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်အခါအံၤအခါ ယသ့ၣ်နီၣ်သးသယုၢ်ဘၣ်က့ၤယဲ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်လၢတ ဘျီယလဲၤက့ၤအိၣ်ဆိးဘၣ်တ့ၢ်ယဲဒၣ်ဖဲန့ၣ် တဘျုးလၢအနံၣ်အလါတဖၣ်ညါအဃိလီၤ. ဒီးတဘျီဃီ ယပာ်ဒိၣ် မၤလၤကပီၤက့ၤပကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့၀ဲၤကျိၤခိၣ်နၢ်ဒီး ကညီကၠိသရၣ်/ မုၣ်တဖၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ် မုၢ်လၢယသးပူၤယိာ်ယိာ်န့ၣ်လီၤ. သ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်က့ၤယဲသရၣ်မုၣ် ဒဘိရၤ, လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ် တဆံဘျဲၣ်ပအိၣ် ဒံးလၢကီၢ်ဆၢအခါ ပလဲၤဃုာ်က့ၤဃုာ်မၤသကိးဃုာ်ဘၣ် တၢ်လၢကီၢ်သူလ့ၤကညီတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့၀ဲၤကျိၤ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤတဘျုးနံၣ်. အ၀ဲမ့ၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢအတီခိၣ်ရိၢ်မဲရဲၣ်ကျဲၤစံးကတိၤ တၢ်လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် အပူၤဒူဒူကိၤကိၤတုၤလီၤထီၣ်ဘး. ပ၀ဲလၢအမၤသကိးဘၣ်တၢ်ဒီးအီၤတဖၣ် ပပာ်ကဲအီၤဒီးပအဲၣ်ဘၣ်အီၤဒိၣ် မးလီၤ.
ပဒိၣ်လ့တီတခီဒီးယၤန့ၣ် လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်သၢဆံဘျဲၣ်ခါလံၤလံၤ ပမၤသကိးဘၣ်တၢ်တပူၤဃီ လၢသုးက့ (၇)သူမှဲကီၢ်ဆၣ်အပူၤ, စးထီၣ်လၢမဲၢ်လးသုးက့ (၇)၀ဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် ဒီးဆူမီဖိက့ၣ်, သ့ၣ်မီၤကူၢ်ကရူၢ်, ၀ၣ်မံၤ ကျါကရူၢ်, ချၢၣ်ဒ့ကရူၢ်ဒီးတုၤလီၤဆူကွံလီၤဖျိကရူၢ်န့ၣ် ပဘၣ်ဟးထီၣ်ဟးလီၤ လၢပခီၣ်တဘျီဘျီ လၢချံတဘျီဘျီ ပဘၣ်ဟးရဲၣ်ကျဲၤ ကွၢ်ထွဲဒူသ၀ီအတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပဒိၣ်စီၤရ့ဘိတဂၤ လၢ အပူၤကွံာ်အနံၣ်တဆံဘျဲၣ်ယကဲဒံးကၠိသရၣ်လၢမဲၢ်လးဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤအခါအ၀ဲမ့ၢ်ယပှၤကၠိဖိလၢအနၢ်လိၤဒီးအဲၣ်အပှၤကလုာ်လီၤဆီတဂၤလီၤ. ခဲအံၤထံၣ်ဘၣ်က့ၤလၢတၢ်ကစီၣ်ပူၤ အ၀ဲကဲထီၣ်က့ၤကီၢ်ဆၣ်ကူၣ် သ့ဆဲးလၤ၀ဲၤကျိၤနဲၣ်ရွဲၢ်ဆဲးဟံးထီၣ်ကဒီးမူဒါအဃိ သးခုစံးဘျုးဘၣ်အီၤအဒိၣ်အမုၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂီၤမူတၢ်ကစီၣ်ကတၢၢ်ဒီးယကးဘၢကွံာ်စဲးဒုနဲၣ်တၢ်ဂီၤမူ (Projector) ၀ံၤယနီၤလီၤန့ၢ်လံာ် တၢ်သံကွၢ် တဖၣ်ဆူ ယပှၤအတီၤတဆံကၠိဖိဒီး ယဟ့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်အမံးနံး သၢဆံလၢကဘၣ်ကွဲးစံးဆၢက့ၤ တၢ်သံကွၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢယပှၤကၠိဖိတဖၣ် စးထီၣ်ဆိမိၣ်ကွဲးစံးဆၢက့ၤယတၢ်သံကွၢ်အဃိ တၢ်သိၣ်လိအတီၤ ဒၢးပူၤ တၢ်တသီၣ်တသဲနီတမံၤလၢၤဘၣ်. တၢ်ခဲလၢာ်အိၣ်မးဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ယုၢ်ကနာ်န့ၣ်လီၤ .ဖဲကၠိဖိတဖၣ်ဒိးစဲး အခါ ယလဲၤအိးထီၣ်ကၠိ အမဲာ်ထံကလၤပဲတြီဖိတဖၣ်ဒီး ကွၢ်စိဃီၤယဲတၢ်ဆူကၠိချၢဃံန့ၣ်လီၤ. ကလံၤခုၣ်ဖိတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤ၀ဲဆူကၠိတီၤဒၢးပူၤဒီးဖဲန့ၣ်ထံၣ်စိဃီၤယဲလၢစုထွဲတကပၤအိၣ်ဒီးဟံၣ်တၢးဃီတၢးတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဖးထီတဖၣ်,လၢစုစ့ၣ်တကပၤခီထံၣ်စိဃီၤယဲတၢ်ပျီဖးလဲၢ်ဖးကွာ်,လၢတၢ်ပျီပူၤတခီအိၣ်ဒီးသိဖိလၢအကယၤတဖၣ် ဟးအီၣ်ဆၣ်လၢနီၣ်လါဟ့အကျါန့ၣ်လီၤ.
ဖဲယကွၢ်စိဃီၤယဲတၢ်ဆူအယံၤပျီဖးလဲၢ်ဖးထီတဖၣ်အအိၣ်အခါယတၢ်ဆိမိၣ်တဖၣ်ဆှၢကဒါက့ၤယၤဆူတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢအလဲၤပူၤကွံာ်ယအိၣ်ဒံးလၢကီၢ်ဆၢယကဲဒံးကီၢ်သူလ့ၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆၢကတီၢ်တခီမ့ၢ်၀ဲဖဲ(၂၀၀၃)နံၣ်,တၢ်ကိၢ်ခါကၠိပျၢ်ဆၢကတီၢ်ယလဲၤဟ့ၣ်လံာ်ကညီတၢ်သိၣ်လိဒီး(ZOA)တၢ်ကရၢကရိဆူမဲၢ်ရၤမိၢ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်ယစးထီၣ်ထံၣ်လိာ်သ့ၣ်ညါလိာ်ဘၣ်ယ သးဒီး“သရၣ်မူဒ့ၤ”လီၤ. တနံၤတခီၣ်ဖဲမုၢ်ထူၣ်တၢ်ပျၢ်အိၣ်ဘှံးကသုၣ်တၢ်မၤလိဆၢကတီၢ်အခါ ယဆ့ၣ်နီၤတဲ သကိးတၢ်ဒီးအီၤလၢကၠိတီၤဒၢးပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပတဲသကိးတၢ်အခါယသံကွၢ်အီၤအဃိ အ၀ဲတဲဘၣ်န့ၢ်ယၤအတၢ်အိၣ်မူကၠိသရၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိဒ်အဖီလာ်အသိးန့ၣ်လီၤ.
“…ယနာ်လၢပ၀ဲတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်အါဂၤ ကလဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်အမုာ်, တၢ်အနး, ဒီးတၢ်လီၤနံၤတဖၣ်ကိးဂၤဒဲး လီၤ. လၢယဲတဂၤယတၢ်လဲၤခီဖျိယမ့ၢ်တဲနၤလၢအဖုၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်အံၤလီၤ. မ့ၢ်လၢဒုၣ်ဒါပယီ တဖၣ်ဟဲထီၣ်ဆူ ပသ၀ီတိညိ(မုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်)ဒီးမၤကိၢ်မၤဂီၤတၢ်အါမးအဃိ ပအိၣ်က့ၤလၢပဒူသ၀ီအပူၤတဘူၣ်လၢၤ, ပဘၣ်ဟးအိၣ်ခူသူၣ်က့ၤလၢပှၢ်ကျါ ဟးမံလၢသ့ၣ်ခီၣ်ထံး တပှီာ်လာ်ဒ်ထိၣ်ဂံာ်ဆီမံၤအသိးလီၤ. ပအိၣ်ယံာ် ထီၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲပိာ်ထွဲထီၣ်ပခံအါမံၤလၢတၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီး တၢ်ဆိက့မံနီၤတဖၣ်အဖီခိၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ် အဃိ ယအဲၣ်ဒိးဟဲထီၣ်အိၣ်က့ၤလၢကီၢ်ဆၢဃိၣ်လိာ်နံၤတပၤလီၤ. ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်အခါ ယထံၣ်ဘၣ်ယပျဲၢ်ပှၤ ကၠိဖိခံဂၤဟဲဒိးကဆီခံဒုဟဲတုၤယအိၣ်ဒီးတဲယၤ.“သရၣ်ဧၢ, ခဲအံၤပကဘၣ်လဲၤ တီန့ၢ်ကျိချံလၢဃိၣ်လိာ်နံၤ နမ့ၢ်အဲၣ်ဒီးလဲၤဆူဃိၣ်လိာ်နံၤန့ၣ်လဲၤပိာ်ပခံခဲအံၤ.တီၣ်ထီၣ်နတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢကဆီခိၣ်.ပကလဲၤဆှၢနၤ”
တုၤမ့ၢ်ပဟံၣ်ဖိဃိဖိဟဲတုၤဃိၣ်လိာ်နံၤတဘျီ ယထံၣ်ဘၣ်ကဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲအသီတမံၤလီၤ. ယစ့တအိၣ်နီ ဘ့ၣ်ဘၣ်. ယကဘၣ်မၤဒ်လဲၣ်. ဖဲယဆ့ၣ်နီၤအိၣ်လၢထံကျိနံၤခါ ချံတီၣ်ကျိခံတဖၣ် လ့ၢ်လိၤထီၣ်လ့ၢ်လိၤလီၤလၢ ဃိၣ်လိာ်ကျိပူၤအါမး. လၢအကျါ ယကၠိဖိလီၢ်လံၤ လၢနီချံတဂၤထံၣ်ယၤဒီး ဟဲထိးထီၣ်အချံခိၣ်ဆူယအိၣ်သံ ကွၢ်ယၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢယကလဲၤဆူလဲၣ်. ယတဲဘၣ်အီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီး အ၀ဲတဲယၤမ့ၢ်ဒ်န့ၣ်ထီၣ်ချံပူၤ သါကလဲၤဆှၢယၤဒီးအ၀ဲဟဲလီၤဆှၢယၤဆူ“သီလဲၤထၣ်”လီၤ.
ယဟဲတုၤသီလဲၤထၣ်ယစ့တအိၣ်နီတဘ့ၣ်, ယတၢ်အီၣ်တအိၣ်နီတမံၤ, ယကီၤမံတ့ၢ်လံအါနံၤအါသီလၢကျဲတၢ် ဘှံးယသးယမၤက့ၤတၢ်တကဲနီတမံၤလၢၤဘၣ်. ဖဲန့ၣ်ကၠိဖိမိၢ်ပၢ်လၢအဟဲဃ့ၢ်အိၣ်ဆိပာ်လၢယမဲာ်ညါတဖၣ် ထံၣ်ယၤဒီးဟဲဟ့ၣ်မၤစၢၤက့ၤယဟံၣ်ဖိ ဃီဖိလၢဟုသးအဃိ ယန့ၢ်ဘၣ်ဟုးသးတဘျုးဒၢညါလီၤ. ယဟဲအိၣ် ဖဲအံၤ ကၠိဖိမိၢ်ပၢ်တဖၣ် သးလီ၀ဲလၢယကသိၣ်လိန့ၢ်အဖိတဖၣ်အလံာ်အဃိ သူၣ်ထီၣ်န့ၢ်ယၤ ဟံၣ်၀ၣ်ဃံ လၤဖိတဖျၢၣ်လီၤ. အအံၤယအဲၣ်ဒိးစံးလၢဖဲပှၤအါဂၤဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိး ဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤအခါ ယဘၣ်ဘျုးဘၣ် ဆိၣ်ဂ့ၤလၢယကဲသရၣ်အဃိလီၤ.
ယစးထီၣ်သိၣ်လိဖိသၣ်ဆံးယပာ်ကၠိအံၤတုၤခံတီၤလီၤ. လၢယကၠိဖိအကျါ ကၠိဖိနီၢ်ဆံးအိၣ်၀ဲတဂၤ ဖဲယသၣ်လိန့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်လၢကညီလံခီၣ်ထံးအခါ ယမၢအဖးကဒါလံာ်ဒီးအ၀ဲတဲယၤ-
“၀းလိကိခံပၢၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ပာ်ဖိၣ်ကဲထီၣ်ထးတကံၤလီၤ”
ပနံၤဘၣ်အီၤဒီးအမဲာ်ဆှး၀ဲလီၤ.ယမၢပှၤဆၢထၢၣ်ဖးကးခီၣ်ထံးတုၤဧးကတၢၢ်တဂၤ၀ံၤတဂၤတုၤလၢအတီၤအ၀ဲတအဲၣ်ဒိးဖးဘၣ်. ယမၢဆူၣ်အီၤ တစဲးအ၀ဲဆၢထၢၣ်ဖး၀ဲလီၤ. ဖး၀ဲတုၤလၢညးညိၣ်ခီၣ်အခါ အ၀ဲဖး လၢညးညိၣ်စုတဘျီပှၤ နံၤဘၣ်ကဒီးအီၤလီၤ. ဖး၀ဲတုၤကဒီး ဆူတး၀ၢ်စုအခါဖးကဒီး၀ဲလၢတး ၀ၢ်ခီၣ်တဘျီ ပနံၤဘၣ်အီၤဒီကၠိလၢာ်ဃုာ်ဒီးယနီၢ်ကစၢ်လီၤ. ညးညိၣ်ခီၣ်ဒီး တး၀ၢ်စုခံဖျၢၣ်အံၤ ဖးကမၣ်၀ဲတဘျုးနံၤ တဘျုး သီလၢညးညိၣ်စု, တး၀ၢ်ခီၣ်အဃိ, ယံာ်ယံာ်ယတဲအီၤ လၢယကလုၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်တစဲး. “တၢ်၀ဲ အံၤညးညိၣ်ခီၣ်, တၢ်၀ဲအံၤတး၀ၢ်စု. တၢ်ဒ်အံၤနဖးတဘၣ်နီတဘျီလၢၤနကမၤက့ၤဒ်လဲၣ်” ယကလုၢ်သီၣ်သွါဒီးယတၢ်သးဒိၣ်ဖျါလၢခိအဃိ အ၀ဲလၢမဲာ်ထံမဲာ်နိပူၤ တဲဆၢက့ၤယၤ-“သရၣ်ဧၢ, ညးညိၣ်စုဒီးတး၀ၢ်ခီၣ်အံၤနဲၣ်လိယၤလၢကလုၢ် မုာ်မုာ်မီၣ် …” တုၤမ့ၢ်ယနၢ်ဟူအတၢ်ကတိၤ ကပုာ်လုးဖိ လၢတၢ်ဟီၣ်သါတကုးပူၤ လၢအမဲာ်ထံမဲာ်နိကျါဒ်အံၤတဘျီ ယသးကညီၤဘၣ်အီၤဒီး ယသ့ၣ်နီၣ်ပီၢ်ယၢ်လီၤ က့ၤယသးလၢယကလုၢ်ဆူၣ်လၢအဖီခိၣ်ဒ်အံၤအဃိ လၢာ်တသ့ဘၣ်တုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤလီၤ.
တၢ်မၤအသးဒီးယၤအသီတခါလၢယသးပ့ၤနီၣ်တသ့နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲဖဲ(၂၀၀၀)နံၣ်အ့ဖြ့ၣ်ထီၣ် (၂၂)သီ ခါန့ၣ်လီၤ. နံၤ၀ဲအံၤဂီၤခီဃိးနၣ်ရံၣ်န့ၣ် ကၠိကမံးတံာ်ဒီး ကၠိသရၣ်တဖၣ်တတဲဆိပာ်ယၤတၢ်နီတမံၤဘၣ်ဒီး မၤလၤကပီၤယၤလီၤ. ဖဲန့ၣ်ယသိၣ်လိတၢ်ပှဲၤထီၣ်(၂၆)နံၣ် ဘၣ်ဆၣ်ယတအဲၣ်ဒီးဃ့ဟးထီၣ်လၢကၠိ သရၣ်တၢ်မၤဘၣ်. ယတအဲၣ်ဒီးလၢပှၤကမၤလၤကပီၤယၤဒ်အံၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်. ပှၤမၤလၤကပီၤဒီဟ့ၣ်ကနၢၤယၤ လၢဆ့ပျိၢ်တဘ့ၣ်, သဘျုၣ်သဲးသၣ်, ပနဲတဘိၣ်, မးမး(ခီနီဃ့) တဘိၣ်ဒီး ကၠိဖိမိၢ်ပၢ်အကျါတဂၤဟ့ၣ်ယၤလၢထၢၣ်ထါစုဖိတဖျၢၣ်လီၤ. ဆ့ပျိၢ်ဖိလၢပှၤမၤလၤကပီၤယၤတဘ့ၣ်ယကွၢ်ဂ့ၤမးလီၤ. ဖဲတၢ်မၤလၤကပီၤယၤတဘျီအံၤအခါ ကၠိခိၣ်ကတိၤလီၤ၀ဲတၢ်ဒ်အံၤ.
“သရၣ်တဂၤအံၤ ပမၤလၤကပီၤအီၤဒီးးဆူညါန့ၣ် အ၀ဲသိၣ်လိတၢ်တသ့လၢၤဘၣ်. အ၀ဲသိၣ်လိတၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်ကမူၤကမၣ်အါမးလၢအတၢ်သိၣ်လိပူၤအဃိ ကမံးတံာ်ခဲလၢာ်ဒီး ပ၀ဲကၠိသရၣ်တဖၣ် ပအၢၣ်လီၤစ့ၢ်ကီး ကၠိကမံးတံာ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢပကဘၣ်မၤလၤကပီၤအီၤ၀ံၤပျဲဟးထီၣ်အီၤလၢယကၠိသရၣ်တၢ်မၤမူဒါပူၤန့ၣ်လီၤ”
ယနၢ်ဟူကၠိခိၣ်အတၢ်ကတိၤအံၤတဘျီဃီ ယဖုးဘၣ်မးယသးယခိၣ်ထံခုၣ်လီၤတုၤ ဆူ ယခီၣ်မုၢ်ခိၣ်စိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢယသးဘၣ်ဒိအဒိၣ်ကတၢၢ်တခီမ့ၢ်၀ဲ ပှၤတပျဲယကဘၣ်သိၣ်လိလၢၤတၢ်ဘၣ်အဃိလီၤ. ယတဲဘၣ်က့ၤ အ၀ဲသ့ၣ်ယတဃ့ဟးထီၣ်မးလဲၣ်.တၢ်အဂၤတဲတသ့ယတဲတထီၣ်ဘးနီတမံၤလၢၤဘၣ်.ယတဲက့ၤသ့ထဲလၢတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်ဘၣ်ယၤဒီးလၢတၢ်သိၣ်လိ(၂၆)နံၣ်အတီၢ်ပူၤ ယတဆိက့ လၢတၢ်သိၣ်လိ ဆၢကတီၢ်နီတနံၤ နီတသီဘၣ် တခါဧိၤလီၤ. လီၤဆီဘၣ်ယၤတမံၤပှၤပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၢ်ယၤခဲလၢာ် အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်တဲတဖၣ်န့ၣ် ယထံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲတီ၀ဲအဃိ ယသ့ၣ်ညါလီၤယသးလၢပှၤမၤလၤကပီၤယၤ၀ံၤဒီး ကြၢးယဟးထီၣ် လၢကၠိသရၣ်တၢ်မၤအပူၤစဲဃဲၤန့ၣ်လီၤ. နံၣ်၂၀၀၀ နံၣ်ကျၢၤယဘၣ်အိၣ်ဘှံးလၢယဟံၣ်လီၤ.
ယသးပှဲၤကတံာ်မးဒီးတၢ်သးဘၣ်ဖှီၣ်တဖၣ်လီၤ. နံၣ်၂၀၀၀ ဘူးကလၢာ် ယဆိမိၣ်တၢ်တ ဘၣ်နီတမံၤလၢၤ ဘၣ်. ယဆိမိၣ်ထီၣ်ယအိၣ်ကၠိလၢ ဒူလၢာ်ခိၣ်အံၤကမၣ်ယၤလံဧၢ်သၢၣ်. ယဒိၣ်ထီၣ်လၢညါခါ ယမ့ၢ်ဖံးဃာ် ဃဲာ်တိၢ်ကျၢၤကျၢၤ မ့ၢ်တလူၤသ့ၣ်ပိၢ်၀ၣ်ပိၢ် ကမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤလၢယဂီၢ်လီၤ. တမ့ၢ်ကထံၣ်ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး တၢ်မဲာ်ဆှး ခိၣ်ဖီလၢပှၤမဲာ်ညါဒ်အံၤ ယကဒွဲၣ်အူကွံာ်ယလံာ်ခဲလၢာ် ကပာ်တ့ၢ်က့ၤဒၣ်ထဲ လံာ်စီဆှံဒီး လံာ်သး၀ံၣ် ဧိၤလီၤ.
ဖဲယသးတဂၢၢ်တကျၢၤဒံ၀့ၤဒံ၀ီၤဒ်အံၤအခါ ကၠိကမံး တံာ်လၢတီၤထီကၠိတဂၤ ဆှၢနုာ်ယၤလၢတီၤထီကၠိသ ရၣ်အကျါဒီးသရၣ်ကၠိခိၣ်လၢမၤလၤကပီၤယၤတဂၤစ့ၢ်ကီးဆီၣ်ထွဲအၢၣ်လီၤ၀ဲယၤအဃိ ယနုာ်လီၤမၤဘၣ်ကဒီး ကၠိသရၣ်အတၢ်မၤလၢနီၣ်ဂံၢ်(၁)တီၤထီကၠိကဒီးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်အဃိ ယကဲထီၣ်ကဒီးပှၤကွၢ်ပုၢ် (ကၠိသရၣ်)လၢတီၤထီကၠိတဂၤလီၤ. တံနိဧၢ..တဘျီညါအံၤ ယထီၣ်ဘၣ်ကဒီးနဟဲသိၣ်လိန့ၢ်ပှၤကၠိသရၣ် အ လံာ်ကညီတၢ်သိၣ်လိအဃိ ယဆိမိၣ်ယကွၢ်ပုၢ်(ကဲကၠိသရၣ်)ကသ့ဒိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဒံးလၢညါခီဖးဒိၣ်ညါန့ၣ်လီၤ…”
ယသကိးသရၣ်မူဒ့ၤအ၀ဲတဲဘၣ်ယၤ အတၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်တခါအံၤ၀ံၤနံၤ ထီၣ်၀ဲကမူၣ်ကမူၣ် ဒ်ညီနုၢ်အသိး ဘၣ်ဆၣ်ယဲတခီယနံၤကမှံပိာ်အခံတထီၣ်ဘးတ၀ၢ်လၢၤဘၣ်. ယဆိမိၣ်ထီၣ်တၢ်အံၤ ယမ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်လၢ အလီၢ် ယလဲၤခီဖျိဒ်သိးအီၤဘၣ်ကမ့ၢ်စ့ၢ်ကိးဧါ. ယဒ်ဆိမိၣ်ယခိၣ်နုာ် ဒ်ဃ့ထီဒိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ယၤန့ၣ်လီၤ. ယတံၤသကိးကၠိ သရၣ်အိၣ်အါမးဘၣ်ဆၣ်သရၣ်မူဒ့ၤမ့ၢ်ပှၤလၢအစုလီၢ်ဂ့ၤလီၤဆီတဂၤလီၤ. အကွဲးလံာ်အစုလီၢ်ဖိတဖၣ်ဖျၢၣ် သလၢၣ်ဘၣ်ဂီၢ်ဒ်ခိၣ်ဖၠူထၢၣ်လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အသိးဒီးဖျါရှဲလံလၤလီၤအဲၣ်ဂ့ၤမးလီၤ. ပှၤလၢထံၣ်ဘၣ်အစုလီၢ်ဒီး တပတြၢၤ ၀ဲဘၣ်န့ၣ် ယဆိမိၣ်လၢတအိၣ်နီတဂၤဘၣ်. အ၀ဲမ့ၢ်ပှၤလၢအအဲၣ်ဘၣ်ကၠိ သရၣ်အတၢ်မၤဒိၣ်မး တဂၤလီၤ.
ပှၤလၢအထံၣ်လီၤက့ၤအတၢ်လီၤတူာ်လီၤကၤဒီးဘှီလီၤက့ၤအသးတဖၣ်န့ၣ် ညီနုၢ်ကဲထီၣ်ပှၤစဲၣ်နီၤဒီးထံဆးဒိၣ်န့ၢ်ဒ်အလီၢ်လၢညါခီတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ.နမ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်ဖုးလၢအလီၢ်မ့ၢ်နလဲၤခီဖျိဒ်သိးအီၤဘၣ်ကသ့စ့ၢ်ကီးဧါ. နလဲၤခီဖျိဒ်သိးအီၤန့ၢ်တန့ၢ်, လၢခံလၢလာ်မ့ၢ်ဘၣ်ဆၢၣ်ဘၣ်တီၤနတဲ ဘၣ်ကဒါက့ၤယၤမီၣ်နီၤ.
ကြ့ကြ့ကြ့…ကြ့ကြ့ကြ့…
မုၢ်ထူၣ်ကၠိပျၢ်အိၣ်ဘှံးကသုၣ်(လီဒၢလွဲ)သီၣ်သထြုးထီၣ်လၢကၠိဒီတဖျၢၣ်ပူၤအဃိ ယဖုးသံနီၣ်ထီၣ် က့ၤယသး လၢ ယတၢ်ဆိမိၣ်ယိာ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ယပှၤကၠိဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီးဟဲပာ်ထီၣ်ဖှိၣ် က့ၤအလံာ်တၢ်စံးဆၢဆူ ယခးကွဲး လံာ်ဖိခိၣ်၀ံၤလံအဃိ ယဟ့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်အခွဲးလၢကဟးထီၣ်ဆူအတီၤ ချၢလၢကအီၣ်မုၢ်ဆါခီတၢ် အီၣ်ဒီးကအိၣ်ဘှံအိၣ်သါ၀ဲတစိၢ်တလီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲယကွၢ်ထွဲ ယပှၤကၠိဖိတဖၣ်ဟး ထီၣ်လၢအတီၤချၢ အခါ ယဆိမိၣ်ထီၣ်ယဲ-
အီၣ်…ယတံၤသကိးသရၣ်မူဒ့ၤတဂၤခဲအံၤ မ့ၢ်အလဲၤအိၣ်လဲၤဆိးက့ၤ၀ဲဖဲလဲၣ်. ပတထံၣ်လိာ်ဘၣ်က့ၤ ပသး ဘၣ် အိၣ်လံနံၣ်ခံဆံဃၣ်ဃၣ်လံ. ခဲအံၤမ့ၢ်အအိၣ်ဒံး ဖဲမဲၢ်ရၤမိၢ်ဒဲက၀ီၤပူၤဒံးဧါ. မ့ၢ်အလဲၤတုၤ ဆူကီၢ်သၢ ဘ့ၣ် တဘ့ၣ်လံဧါ. မ့ၢ်အက့ၤကဒါဆူ နီၢ်ကစၢ်ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတခီလံဧါ.. .ယတဲတဘၣ်လၢၤဘၣ်. တံၤသကိး သရၣ်မူ ဒ့ၤဃုာ်ဒီးယတံၤသကိးကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်လီၢ်လံၤလၢတဘျီပမၤသကိးဘၣ်တ့ၢ်တၢ်လၢကီၢ်ဆၢတဖၣ်ယပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဲသုထီဘိလၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤလီၤ.
ဖဲသုအိၣ်သုဆိးတပူၤလၢ်လၢ်သုမ့ၢ်သ့ၣ်နီၣ်သးသယုၢ်ဘၣ်ဒံးယၤဒီးမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးကွဲးအိၣ်သကိးဘၣ်သးယၤတခီယလီပရၢနီၣ်ဂံၢ်မ့ၢ်၀ဲ-morthanoe@gmail. comန့ၣ်လီၤ. မ်ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်/ မုၣ်ကိးဂၤဒဲးကဘၣ် အမုာ်ထီဘိတက့ၢ်.
တံနိ-(သ၀ီတါ)
