ကညီမၤထူရၤသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်
General Min Maung (1916-1961)
တံနိ (သ၀ီတါ)
လါအီကၢးစ်(၁၂)သီႇ ၂၀၂၀ နံၣ်အံၤႇ မ့ၢ်၀ဲ–“ကညီဒီကလုာ်ၦၤဒူၦၤဃိၤမၤထူရၤမုၢ်နံၤ”ဆၢက့ၤအလီၢ် ၦဲၤထီၣ်၀ဲအနံၣ်(၇၀)တီတီန့ၣ်လီၤႉ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ(၇၁)နံၣ် ယံာ်ယံာ်ထၢထၢတၢ်လဲၤခီဖျိဆၢကတီၢ်အပူၤ ပၦၤကလုာ်ကညီသိၣ်ဒူခိၣ်နၢ်ၦၤဒူၦၤဃိၤလၢအဘၣ်လုၢ်ထီၣ်ကွံာ်အသးသမူလၢအထံကီၢ်တၢ်သဘျ့ဒီး အၦၤကလုာ်အဂီၢ်တဖၣ်အိၣ်၀ဲအါမးႇ ဒီးပတကြၢးသးပ့ၤနီၣ်ကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်မၤဂ့ၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်ႉ ပမ့ၢ်တပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤဒီး ပမ့ၢ်သးပ့ၤနီၣ်ကွံာ်အတၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးဒီးအတၢ်မၤဂ့ၤလၢပဂီၢ်တဖၣ်န့ၣ် ၦၤလၢအမၢးဒိၣ်န့ၢ်ၦၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအံၤ တမ့ၢ်ကအိၣ်၀ဲလၢၤဘၣ်ႉ ပၦၤကလုာ်ၦၤဒူၦၤဃိၤလၢ အလုၢ်ထီၣ်ကွံာ်အသးသမူလၢပဂီၢ် အိၣ်၀ဲအါမးအကျါဖဲတၢ်မၤလၤကပီၤက့ၤ “ကညီဒီကလုာ်ၦၤဒူၦၤဃိၤမၤထူရၤမုၢ်နံၤ(၇၀)၀ီတ၀ီ”ဆၢကတီၢ်အံၤႇ ဒ်သိးဒီးကညီသးစၢ်စၢၤသွဲၣ်သီဖိတဖၣ် ကသ့ၣ်ညါဒီးပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤဘၣ်က့ၤအီၤကသ့အဂီၢ် သးအိၣ်ကွဲးပာ်ဖျါထီၣ်ဘၣ်သးန့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်လၢ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢၦၤဒူၦၤဃိၤမၤထူရၤသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အဂ့ၢ် တတဲာ်တတီၤဒ်အဖီလာ်အသိးအံၤလီၤ–
စီၤမ့မီၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လၢကီၢ်သ့ဒၢသ၀ီ(ေရသိုးကြီး)တီအူကီၢ်ရ့ၣ်ႇ ဖဲ ၁၉၁၆ နံၣ် ဒီးဟဲဒိၣ်ထီၣ်ဘၣ်၀ဲလၢတီအူအံစတူးသ၀ီန့ၣ်လီၤႉ အပၢ်မ့ၢ်သရၣ်စီၤဖဲလဲၣ်အူ(ချံၣ်ဘိပၢ်အစုဒုၣ်စုတီၤတဂၤ)လီၤႉ နီၢ်ဆံးခါအ၀ဲအိၣ်ကၠိဖဲတီအူ (Seint Luke) တီၤထီကၠိဒီးမ့ၢ်ကၠိဖိတဂၤလၢအနၢ်လိၤႇ ဘၣ်တၢ်အဲၣ်အီၤလၢသရၣ်/သရၣ်မုၣ်တဖၣ်လီၤႉ အတၢ်သးစဲလီၤဆီတခီမ့ၢ်၀ဲတၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူႇ ဖျၢၣ်ကွံာ်ဃၤ (Basket Ball)˜ ဟီၣ်ခံၣ်ႇ ဒီးတၢ်တမဲးစု (Boxing) န့ၣ်လီၤႉ ဒီတနံၣ်ကျၢၤတၢ်ပာ်ပနီၣ်န့ၢ်ကၠိဖိတဖၣ်လၢ(၁)တၢ်ကျဲးစၢး (၂)တၢ်သကဲာ်ပ၀း (၃)ဖျိးစိလၢတၢ်လိာ်ကွဲ–တၢ်ဂ့ၢ်သၢခါပာ်ဖှိၣ်အဖီခိၣ် အ၀ဲမၤန့ၢ်ဘၣ်တၢ်လၤကပီၤခိၣ်ဖးတၢကိးနံၣ်ဒဲးန့ၣ်လီၤႉ
အ၀ဲဖျိထီၣ်အတီၤတဆံဖဲ ၁၉၃၄ နံၣ် ဒီးနုာ်လီၤဆူအဲကလံးသုးမုၢ်ပူၤလီၤႉ အမူဒါမ့ၢ်၀ဲသုးစရ့ႇ ဘၣ်ဖီၣ်သုး၀ဲၤဒၢးစရီပတီၢ်လီၤႉ မ့ၢ်လၢအတၢ်ဒိကနၣ်ဂ့ၤႇ အတၢ်ကျဲးစၢးအိၣ်ဖျါလၢသုးခိၣ်သုးနၢ်တဖၣ်အမဲာ်ညါအဃိ ဘၣ်တၢ်ပာ်ထီၣ်အလီၢ်အလၤဆူ Burma Rifle သုးရ့ၣ်(၄)သုးဒ့အီၤပဒၤမ့ၤကၠၢၤ ဖဲ ၁၉၄၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤႉ တနံၣ်ဃီဖဲ ၁၉၄၁(အီၣ်ဆါဒီးအသကိးၦၤအဂၤ ၃၀ လဲၤထီၣ်သုးတၢ်မၤလိဆူကၠပၣ်ကီၢ်အခါ)သုးခိၣ်မ့မီၣ်ဘၣ်လဲၤထီၣ်သုးတၢ်မၤလိဆူကီၤလၤသူကီၢ်“ခ့းစနါသုးဖၠၣ်စိမိၤကၠိ”န့ၣ်လီၤႉ ထီၣ်သုးတၢ်မၤလိတနံၣ်၀ံၤ စံၣ်လီၤသုးဖၠၣ်စိမိၤကၠိဖဲ ၁၉၄၂ နံၣ် ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲ“ကၠၤမဒၤ”အဲကလံးပဒိၣ်ခီမရှ့ၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီဆၢကတီၢ် ၁၉၄၃ နံၣ်န့ၣ်ႇ လၢတၢ်ဒုးထီဒါကၠပၣ်သုးမုၢ်ဖဲကခၠ့ၣ်ကီၢ်စဲၣ်ပူၤအခါႇ အ၀ဲဘၣ်ဟံးမူဒါမၤသကိးတၢ်လၢသုးခိၣ်ကျၢၢ်၀့က့း (General Wingate) အတၢ်ပၢဆှၢဖီလာ်ႇ ခၠ့ဒ့း (ခြင်္သေ့) သုးရ့ၣ် (Chindit Force) ပူၤန့ၣ်လီၤႉ ၀့က့းတၢ်ဒုးတိာ်ကျဲၤအခီၣ်ထံးကတၢၢ်တဘျီအခါႇ အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်ခီဂာ်၀ဲၦဲၤလိာ်ကျိ(စစ် ေတာင်းမြစ်)ဒီး ထီၣ်ဒုးမၤဃၣ်ကွံာ်၀ဲကၠပၣ်သုးမုၢ်တဖၣ်တုၤဆူ ပျ့ၣ်လိာ်ကျိ(ဧရာ၀တီမြစ်)အထံကျိကၢၢ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ကၠပၣ်သုးမုၢ်တဖၣ်မ့ၢ်လၢအနီၣ်ဂံၢ်အါန့ၢ်အဲကလံးသုးဖိအဘျီတဖၣ်ႇ ဒီးအဲးကလံးသုးတဖၣ် အတၢ်မၤစၢၤတလၢတၦဲၤဘၣ်ႇ တၢ်အီၣ်လူၤပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတလၢတလီၣ်ဘၣ်အဃိ“ခၠ့ဒ့း”သုးကျိၤအံၤ လီၢ်ခံကတၢၢ်ဘၣ်လီၤမုၢ်ပြံပြါကွံာ်၀ဲလီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိသုးခိၣ်မ့မီၣ် ဘၣ်ဟံးမူဒါရဲၣ်ကျဲၤတီခိၣ်ရိၣ်မဲထုးဖှိၣ်က့ၤအၦၤသုးဖိ(၄၀၀)ဂၤတဖၣ်ဒီး ဘၣ်ဂုၤက့ၤအခံဆူကီၤလၤသူကီၢ်ပစူၢ်ပတ့ၤလၢအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဖီလာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢအတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကျဲၤတၢ်ဂ့ၤအဃိ အဲကလံးပဒိၣ်ဟ့ၣ်မၤလၤကပီၤအီၤလၢ (MC) တၢ်လၤကပီၤန့ၣ်လီၤႉ (Military Cross-MC) တၢ်လၤကပီၤအံၤ လၢအဲကလံးသုးမုၢ်ဒိၣ်အပူၤ မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်မၤလၤကပီၤသုးအပတီၢ်ထီကတၢၢ်ခံခါတခါန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲ ၁၉၄၄ နံၣ် ၀့က့းတၢ်ဒုးခံဘျီတဘျီအခါ သုးခိၣ်မ့မီၣ်ဘၣ်ဟဲက့ၤကဒီးဆူကီၢ်ပယီၤကလံၤစိးအသီတဘျီလၢ ကဒုးဖျိးထီၣ်ကွံာ်ကၠပၣ်သုးမုၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢသုးခိၣ်ကျၢၢ်၀့က့းအကဘီယူၤဟးဂီၤဒီး လီၤတဲာ်သံကွံာ်၀ဲအဃိ သုးခိၣ်မ့မီၣ်ဘၣ်က့ၤကဒါဆူကီၤလၤသူကီၢ်အသီတဘျီကဒီးလီၤႉ တုၤမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးခံဘျီတဘျီ၀ံၤႇ ကၠပၣ်သုးမုၢ်တဖၣ်ဂုၤက့ၤအခံလၢကီၢ်ပယီၤပူၤဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ်အခါန့ၣ် သုးခိၣ်မ့မီၣ်ထီၣ်ဆၣ်သၢဖီးဒီးဟဲက့ၤကဒါဆူကီၢ်ပယီၤလီၤႉ တုၤမ့ၢ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် 1st Karen Rifle ကညီသုးရ့ၣ်(၁)ဒီး အ၀ဲဘၣ်ဟံးထီၣ်မူဒါလၢသုးရ့ၣ်ပ့ၢ်ဆှါခိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၉၄၇ နံၣ်န့ၣ် အလီၢ်လၤထီၣ်ဆူသုးခိၣ်ဒိၣ်ဖိႇ ဒီးလၢခံလါအတီၢ်ပူၤအလီၢ်အလၤထီၣ်ကဒီးဆူသုးခိၣ်ဒိၣ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်(ဒုဗိုလ်မှူးကြီး)ဒီး ကဲထီၣ်၀ဲကညီသုးရ့ၣ်(၁)အသုးရ့ၣ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်အခါ(ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီ၀ံၤႇ တချုးကီၢ်ပယီၤဒိးန့ၢ်တၢ်သဘျ့ဒံးဘၣ်တၢ်ဘၢၣ်စၢၤဆၢကတီၢ်)တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲကီၢ်ပယီၤတၢ်ဖီၣ်စုက၀ဲၤအသုးမုၢ်ဒိၣ်လၢ အဲကလံးသုးအတၢ်ပၢဖီလာ်မ့ၢ်ဒ်အံၤလီၤႉ ကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်ပူၤသုးရ့ၣ်အိၣ်၀ဲ(၁၅)ရ့ၣ် လၢအမ့ၢ်၀ဲ -Burma Rifle ပယီၤဖီၣ်စုက၀ဲၤသုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ်(၁ႇ၂ႇ၃ႇ၄ႇ၅ႇ၆) Karen Rifle ကညီဖီၣ်စုက၀ဲၤသုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ်(၁ႇ၂ႇ၃) Kachin Rifle ကခၠ့ၣ်ဖီၣ်စုက၀ဲၤသုးရ့ၣ်(၁ႇ၂ႇ၃) Chin Rifle ခၠီဖီၣ်စုက၀ဲၤသုးရ့ၣ်(၁ႇ၂)ဒီး Chin Hill Battalion ခဲလၢာ်သုးရ့ၣ်အိၣ်၀ဲ(၁၅)ရ့ၣ်လီၤႉ ပယီၤဖီၣ်စုက၀ဲၤအသုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ်(၁ႇ၃ႇ၄ႇ၅ႇ၆)ယဲၢ်ရ့ၣ်အံၤ အၦၤသုးဖိတဖၣ်မ့ၢ်ထဲပယီၤကလုာ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်မ့မ့ၢ် 2nd Burma Rifle သုးရ့ၣ်န့ၣ် ပယီၤကလုာ်တပၣ်နီတဂၤဘၣ်ႉ သုးရ့ၣ်၀ဲအံၤလၢညါခါမ့ၢ်၀ဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်၀့က့းအသုးရ့ၣ် (Chindit Force) ဒီး သုးတဖုအံၤမ့ၢ်ထဲၦၤကီၤရခါဖိႇ ၦၤအၤဖြံးကၤဖိဒီးၦၤကီၤလၤ၀ါဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးသုးပ့ၢ်ဆှါသုးရ့ၣ်လီၤဆီန့ၣ်လီၤႉ ကညီသုးရ့ၣ်သၢရ့ၣ်အိၣ်ဆီလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤအလီၢ်မ့ၢ်၀ဲ –(1st Karen Rifle) တီအူဟီၣ်က၀ီၤ (2nd Karen Rifle) ထံထၣ်စွ့ဟီၣ်က၀ီၤ ပြည်မြို့နယ် (3rd Karen Rifle) ကီၢ်ပယီၤထးခီ စကဲကီၢ်ဒိၣ်(စစ်ကိုင်းတိုင်း)ဟီၣ်က၀ီၤန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲအ၀ဲကဲကညီသုးရ့ၣ်(၁)အသုးရ့ၣ်ခိၣ်အခါႇ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢအခိၣ်အနၢ်တဖၣ် စးထီၣ်ဟူးဂဲၤတၢ်လၢကဒုးန့ၢ်က့ၤကညီကီၢ်သဘျ့လီၤဆီအဂီၢ်လံလီၤႉ အ၀ဲထံၣ်စိပာ်၀ဲလၢမုၢ်ကအိၣ်၀ဲတနံၤ ကညီဖိအတၢ်ဃ့ထံဃ့ကီၢ်တၢ်ဂဲၤလိာ်တၢ်မၤအံၤ အပတီၢ်ကတုၤဃီၤ၀ဲဆူတၢ်ကဘၣ်ဖီၣ်ထီၣ်တၢ်စုက၀ဲၤ ပတီၢ်သ့ၣ်သ့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၉၄၇ နံၣ် လါယူၤထီၣ်(၁၆)သီအနံၤန့ၣ် မါဘးဇၣ်ကရၢကရိဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲ ခ့ၣ်အဲန်ဒံၤအိၤ ကညီဒီကလုာ်ဂၢၤသးကရၢႇ ဒီးကရၢအံၤအတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်၀ဲ–တၢ်ကကဟုဘံၣ်ကယာ်ဘၢကညီဖိတဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်လီၤႉ ကီၢ်ပယီၤတၢ်သဘျ့န့ၢ်၀ံၤလၢခံတနံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲ ၁၉၄၉ နံၣ် လါယနူၤအါရံၤ(၃၁)သီအနံၤန့ၣ် ကညီဖိတဖၣ်စးထီၣ်ပၢၢ်ဆၢဒုးထီဒါ၀ဲကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်န့ၣ်လီၤႉ မ့ၢ်လၢပယီၤပဒိၣ်အသုးတဖၣ်အစုလီၤဆိဒီးဟဲထီၣ်ခးကညီဖိအိၣ်ဖဲခ၀ဲခၠၣ်အဃိလီၤႉ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢစးထီၣ်တဘျီဃီ သုးခိၣ်ဒိၣ်မ့မီၣ်ဒီးအသုးရ့ၣ်ဒီတရ့ၣ် နုာ်လီၤဆူကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢပူၤဒီးဒုးထီဒါက့ၤ(ဖဆပလ)အူနူးပယီၤပဒိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ် လါအီကၢးစ်(၁၂)သီႇ ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံဒီးသုးခိၣ်ကျၢၢ်စဲခ့ၣ် ဘၣ်တၢ်ခးသံအီၤလၢဒုၣ်ဒါဖဲတန့ခၠါကီၢ်ဆၣ်ႇ ထိၣ်ကီးကိသ၀ီ၀ံၤ လၢခံတလါလၢအမ့ၢ်၀ဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်(၂၄)သီအနံၤန့ၣ်ႇ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ဒီးကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံအမၢၤ (သရၣ်မုၣ်နီၢ်နံထၣ်)ကိးဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ််အိၣ်ဖှိၣ်လၢ တၢ်ကဃုထၢထီၣ်က့ၤကီၢ်ခိၣ်လၢအသီတဂၤအဂီၢ်ဖဲစွါလိၣ်ႇ တီအူကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤႉ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဘျီအံၤ ၦၤလၢအဟဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ခၢၣ်စးတဖၣ်မ့ၢ်၀ဲ=ကီၢ်ခိၣ်မုၣ်ဘးအူကၠံႇ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ႇ ပဒိၣ်ကၠ့ၤဖူညိၤႇ စကီၤလၢၢ်တီႇ သုးခိၣ်ရီလ့ၣ်ႇ ပဒိၣ်ဖီလ်ဖီႇ ပဒိၣ်ဖိညီႇ သုးခိၣ်ထွ့ကၠီၤဒီး သုးခိၣ်အဲးစ်သ့န့ၣ်လီၤႉ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဘျီအံၤ ၦၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤမ့ၢ်၀ဲပဒိၣ်ကၠ့ၤဖူညိၤဒီး ၦၤကွဲးနီၣ်တၢ်မ့ၢ်၀ဲစကီၤလၢၢ်တီန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဘျီအံၤၦၤအါဂၤတူၢ်လိာ်ပာ်ကျၢၤ၀ဲလၢအူလးဖ့ၣ်(တီသူ) ကဘၣ်ဖီၣ်ထီၣ်က့ၤကီၢ်ခိၣ်မူဒါလၢစီၤဘးအူကၠံအလီၢ်ႇ အူလးဖ့ၣ်မ့ၢ်တတူၢ်လိာ်ဘၣ်တခီ ပဒိၣ်ကၠ့ၤဖူညိၤကဘၣ််ဖီၣ်ထီၣ်က့ၤကီၢ်ခိၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤႉ မ့ၢ်လၢအူလးဖ့ၣ်တခီ လဲၤဆူယိၤကီၢ်ဒီးရဲၣ်ကျဲၤတၢ်လၢပအိၣ်(တီသူ)တၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤႇ တချုးတဒးဘၣ်ဒီးဂ့ၢ်လိာ်၀ဲအဃိ ကၠ့ၤဖူညိၤအၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်၀ဲလၢကဟံးထီၣ်ကီၢ်ခိၣ်အမူဒါန့ၣ်လီၤႉ
ကၠ့ၤဖူညိၤက့ၤလီၤဆူဖၣ်ပူၣ်လၢကဖီၣ်ထီၣ်ကီၢ်ခိၣ်တၢ်မၤမူဒါဒီး ဖဲန့ၣ်အခံနဲခွါဟၢထၢၣ်သၣ်မွ့ဆှၢန့ၢ်အလီပျံၤ ဟ့ၣ်ကူၣ်အီၤလၢကဘၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲန်ယူၣ်ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ မ့ၢ်ဒ်သိးကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကလဲၤထီၣ်လဲၤထီဆူညါခီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်ဂ့ၢ်တထံၣ်အံၤအဃိ ကၠ့ၤဖူညိၤစံးဆၢက့ၤဟၢထၢၣ်သၣ်မွ့ မ့ၢ်ဘၣ်ကရၢကရိထီၣ်က့ၤခ့ၣ်အဲန်ယူၣ်န့ၣ် သါတကဲကီၢ်ခိၣ်လ့ၤတက့ၤဘၣ်ႉ ဒီးအ၀ဲဟးထီၣ်ကွံာ်လၢဖၣ်ပူၣ်ဒီးက့ၤကဒါဆူဆၣ်မုၢ်ပၢၤန့ၣ်လီၤႉ
မ့ၢ်လၢတၢ်ဃုထၢထီၣ်က့ၤကီၢ်ခိၣ်အသီတဂၤလၢကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံအလီၢ် တန့ၢ်ညီကဒၣ်တဘျီဃီဘၣ်အဃိ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ကိးကဒီးဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖဲ ၁၉၅၁ နံၣ် လါယနူၤအါရံၤ(၈)သီအနံၤႇ ဖဲစွါလိၣ်ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲကရၢတဖုလၢအမ့ၢ်၀ဲ (Kawthoolei Governing Body-KGB) လၢကတီခိၣ်ရိၣ်မဲမၤပတြီၤဆိတၢ်ဒ်ကီၢ်ခိၣ်ခၢၣ်စးတဂၤအသိးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ကရၢအံၤဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ ၁၉၅၁ နံၣ် လါယနူၤအါရံၤ(၉)သီအနံၤ လၢကီၢ်ရ့ၣ်ဒီးသုးက့ခိၣ်နၢ်ခၢၣ်စးခဲလၢာ်အတၢ်အၢၣ်လီၤပာ်ကျၢၤအပူၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဃုထၢထီၣ်ခ့ၣ်ကၠံၣ်ဘံၣ်ကရၢခိၣ်လၢပဒိၣ်အူလးဖ့ၣ်(တီသူ)ဒီး ကရၢခိၣ်ခံမ့ၢ်၀ဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢအူလးဖ့ၣ်လဲၤကျဲၤတၢ်လၢတီသူ(ပအိၣ်)တၢ်ပၢၢ်ဆၢဂ့ၢ်၀ီတၢ်မၤဒီးတချုးတဒးဘၣ်အဃိ ဘၣ်တၢ်ဆီတလဲက့ၤကရၢခိၣ်လၢစီၤဟၢထၢၣ်သၣ်မွ့ဒီး ကရၢခိၣ်ခံမ့ၢ်၀ဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၉၅၁ နံၣ် KGB တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အၢၣ်လီၤစံၣ်ညီၣ်၀ဲလၢ–ကီၢ်သူလ့ၤသုးဖိၦၤစိာ်တၢ်စုက၀ဲၤတဖၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ် တၢ်ဘၣ်ဆီတလဲဒုးကဲထီၣ်က့ၤအီၤဆူ“ကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်” Kawthoolei Armed Force ဒီးဖဲန့ၣ်သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ကဲထီၣ်၀ဲကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အသုးခိၣ်ကျၢၢ်န့ၣ်လီၤႉ
ဖဲ ၁၉၆၁ နံၣ်ႇ တၢ်ကိၢ်ခါ လါမးရှ်ဆၢကတီၢ်ႇ ပယီၤသုးက့(၁)အသုးဖိတဖၣ် အိၣ်ဟဲထီၣ်လၢချၢၣ်လွံၢ်ထူၣ်ဒီး ဟဲ၀ဲဆူဖၣ်ပူၣ်မုၢ်ထီၣ်တပၤဆူပၤဟဲးသ၀ီလၢသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အိၣ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲထီၣ်တုၤဆူတၢ်လီၢ်ဟီၣ်က၀ီၤအံၤတဘျီ ဟးသံကွၢ်သံဒီးဃုကမူၢ်ခွဲးခွးတၢ်အါမးလၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးကဆူးဆူးကတ့ၤတ့ၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ခါသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ခူသူၣ်သုးတဒၢအသးဖဲ၀ၣ်မ့စိႇ သၣ်မိၤထံဒ့တၢ်လီၢ်ဒဲဖိတဖျၢၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ ပယီၤသုးတဖၣ်ဟးဃုကမူၢ်ခွဲးခွးတၢ်လၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲး ဘူးထီၣ်ဘူးထီၣ်ဆူအအိၣ်တၢ်လီၢ်အံၤလီၤႉ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ပျဲလီၤ၀ဲအပျဲၢ်စီၤဖီဟဲ(ၦၤမှံခံဒၢဖိ) လၢကလဲၤကနၣ်ဒုၣ်ဒါအကစီၣ်အဂီၢ်လီၤႉ ဒုၣ်ဒါသုးတဖၣ်ဖီၣ်န့ၢ်ချုးစီၤဖီဟဲဒီးမၤဒၢၣ်မၤလိာ် သမံသမိးသံကွၢ်၀ဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အိၣ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤႉ လီၢ်ခံကတၢၢ်မ့ၢ်လၢပယီၤသုးတဖၣ်အတၢ်မၤအၢမၤနးႇ အတၢ်မၤဆါပယွဲအီၤနးနးကလဲာ်တူၢ်၀ဲခီၣ်၀ဲတန့ၢ်တၦဲၤလၢၤဘၣ်အဃိ ဘၣ်ဟဲက့ၤထီၣ်ဒုးနဲၣ်က့ၤ၀ဲပယီၤသုးတဖၣ်လၢ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အိၣ်တၢ်အလီၢ်ဖဲ၀ၣ်မ့စိႇ သၣ်မိၤထံဒ့န့ၣ်လီၤႉ
တုၤလၢမုၢ်နၤယိာ်စီၤဖီဟဲတဟဲက့ၤပၢၢ်ထီၣ်လၢၤဘၣ်ဒီး ဒွး၀ဲလၢဒုၣ်ဒါဖီၣ်ချုးန့ၢ်အီၤလံအဃိ လၢခံတနံၤမုၢ်ဆ့ၣ်ထီၣ်ဂီၤဂီၤအပျဲၢ်တဖၣ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်ဖီအီၣ်မ့ၤႇ မ့ၢ်ဒ်သိးအီၣ်မ့ၤ၀ံၤကသုးလီၢ်သုးကျဲအဂီၢ်လီၤႉ ဖဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အၦၤဟံၣ်ဖိတဖၣ် ဒွဲၣ်ထီၣ်ပနဲဘါယွၤလၢဒဲပူၤဂီၤထၢၣ်သၢအခါ အပျဲၢ်စီၤစါမီၣ်(ၦၤတခီးကိၢ်သ၀ီဖိ)စံၣ်လီၤလဲၤဒဲးတၢ်ဒိးဒီး ထံၣ်၀ဲလၢပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲတုၤလံဆူဒဲခီၣ်ထံးလံတဘျီ ဟဲက့ၤထီၣ်စံၣ်တဲဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အၦၤတဖၣ်စံၣ်လီၤဃ့ၢ်ဆူဒဲဖီလာ်ခဲလၢာ်ႇ မ့မ့ၢ်အကစၢ်အိၣ်က့ၤဒၣ်ထဲတဂၤလၢဒဲပူၤဒီး ခးဆၢဒုၣ်ဒါပယီၤသုးတဖၣ်လၢတၢ်သးဒူပူၤန့ၣ်လီၤႉ ဒုၣ်ဒါခးဘၣ်အသးနါၦၢ်တီတီဒီးသံ၀ဲတဘျီဃီဖဲန့ၣ်ဒ်ၦၤဒူၦၤဃိၤတဂၤအသိးၦဲၤဒီးတၢ်လၤကပီၤလၢ အၦၤကလုာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ
ပယီၤသုးက့ၤလီၤစိာ်အစိၣ်ဆူမီၣ်လမၠဲၣ်ႇ က့ၤကိးဃုာ်ဒီးအမါ(သရၣ်မုၣ်နီၢ်ဟဲလၢၢ်)ဒီး အဖိမုၣ်လုၢ်ဖိ(နီၢ်ခၠူၤရံ)လၢပယီၤသုးကဘီယူၤဆူမီၣ်လမၠဲၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံ ဒုၣ်ဒါတဖၣ်လဲၤပာ်က့ၤသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်အစိၣ်ဆူတၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်န့ၣ် တုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ၦၤတသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်က့ၤအဂ့ၢ်နီတဂၤလၢၤဘၣ်ႉ ဘၣ်ဆၣ်ၦၤအါဂၤဆိမိၣ်၀ဲလၢ–ဒ်ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံအစိၣ်အသိး ဒုၣ်ဒါတဖၣ်ကလဲၤကွံာ်လီၤက့ၤအီၤဆူပီၣ်လဲၣ်ပူၤႇ မ့ၢ်ဒ်သိးဒီးကညီစၢၤသွဲၣ်လၢခံတစိၤသ့ၣ်တဖၣ် သုတထံၣ်က့ၤအသွၣ်ခိၣ်တဂ့ၤႇ ဒီးကညီဖိတဖၣ်သုတသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤအီၤနီတဘျီလၢၤတဂ့ၤႇ ဒီးကညီဖိတဖၣ်သုတမၤလၤကပီၤအီၤသ့နီတဘျီတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ
ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢခိၣ်နၢ်ဒီးသုးခိၣ်သုးနၢ်မံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ ဘၣ်လုၢ်ထီၣ်ကွံာ်အသးသမူလၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤပျီပူၤအခါ ပယီၤက့ၤစိာ်ဃုာ်အစိၣ်ဒီးမၤလီၤမၢ်ကွံာ်အစိၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲ–ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံႇ သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်ႇ သုးခိၣ်ဒိၣ်သီညိး(ဒုဗိုလ်မှူးကြီးေသာင်းညွန့်) သုးခိၣ်ဒိၣ်ကၠီၤလဲၤ(ဒုဗိုလ်မှူးကြီးေကျာ်လှိုင်(ခ)မြပုခက်) သုးခိၣ်ခၠံးလ့မီၣ်(ဗိုလ်ကြီးချစ် ေလးေမာင်)သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ မ့မ့ၢ်သုးခိၣ်ဒိၣ်ကၠ့ၤဖ့ၤ(ဗိုလ်မှူးချုပ်ကျင် ေဖ)တဂၤ ပယီၤသုးဖီၣ်သမူန့ၢ်အီၤလၢအဘၣ်ဒိလၢတၢ်ဒုးပျီပူၤအခါ ပယီၤသုးမၢအပာ်လီၤတၢ်စုက၀ဲၤဘၣ်ဆၣ် စံး၀ဲလၢလ့ၤတက့ၤသါတပာ်လီၤစုက၀ဲၤလၢဒုၣ်ဒါစုပူၤဘၣ်အဃိ ဒုၣ်ဒါပယီၤသုးခးသံကွံာ်အီၤလၢတၢ်ဒုးပျီပူၤန့ၣ်လီၤႉ သိၣ်ဒူဖိမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤလၢဘၣ်လုၢ်ထီၣ်ကွံာ်အသးသမူလၢ ထံကီၢ်ဒီးအၦၤကလုာ်ဂီၢ်လၢအမံၤတဟူသၣ်တဖျါဒ် ၦၤဒူၦၤဃိၤတဖၣ်အသိးအိၣ်၀ဲအါမးန့ၣ်လီၤႉ ပကြၢးမၤလၤကပီၤအ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကၢကၢကီၣ်ကီၣ်တုၤလၢဟီၣ်ခိၣ်စိၤကတၢၢ်တစုန့ၣ်အလီၢ်အိၣ်၀ဲဒၣ်လီၤႉ
သုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်မ့ၢ်ခိၣ်နၢ်အဂ့ၤတဂၤလၢအအဲၣ်အၦၤကလုာ်ႇ အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်တီသးရၤလၢအထံအကီၢ်ဒီး အၦၤကလုာ်ကညီဖိတဖၣ်အဖီခိၣ်တုၤလၢအတၢ်သါလီၢ်ခံကတၢၢ်တဂၤလီၤႉ မ့ၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဂ့ၤသး၀ါႇ အဲၣ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီႇ အိၣ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်လီၤသးႇ တီဒီးအၦၤကလုာ်တုၤလၢအလုၢ်ထီၣ်ကွံာ်အသးသမူလၢ ထံကီၢ်ဒီးအၦၤကလုာ်အဂီၢ်တစုန့ၣ်လီၤႉ အတၢ်အဲၣ်အၦၤကလုာ်ဒီးအတၢ်မၤဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ကွဲးနီၣ်တ့ၢ်ဃာ်အသးလၢအၦၤကလုာ်ကညီဖိတဖၣ် အသးဘ့ၣ်ဘၣ်အလိၤဒီး လၢကညီတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအလံာ်ကဘျံးပၤအပူၤဒီး အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢအပာ်တ့ၢ်န့ၢ်ၦၤတဖၣ်အံၤ ကအိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤက့ၤ၀ဲလၢ ကညီဖိတဖၣ်အသးကံၢ်ပူၤခဲအံၤဒီးဆူညါခီအစိၤတဖၣ်အစိၤန့ၣ်လီၤႉ
လၢ– တံနိ (သ၀ီတါ)
