လါစဲးပထ့ဘၢၣ်,၂၀၁၈နံၣ်
“ပထံၣ်လၢပမ့ၢ်ဒီသဒၢလၢတၢ်ဆဲးကသံၣ်တခီ တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်ပလဲၤခီပတာ်အီၤကန့ၢ်”
(ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်)ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်ပၢ မုၢ်တြီၢ်(ဖၣ်ပူၣ်) တၢ်လီၢ်ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤ စးထီၣ်ဖဲလါအီကူာ် ကတၢၢ်ဒီးလါစဲးပထ့ဘၢၣ်ကတီၢ်အံၤ ပှၤဖိသၣ်ကအိၣ်လၢ (၃၀၀)ဃၣ်ဃၣ်ဘၣ်၀ဲ တၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါအံၤ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အ၀ဲအံၤ ပှၤလၢအကူစါ၀ဲတၢ်ဆါအံၤ အဘူးကတၢၢ်လၢအမ့ၢ် (BPHWT)ပှၤနဲၣ် တၢ် စီၤ၀့ကၠီၣ်အံၤ ပထံၣ်လိာ်သံကွၢ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-မုၢ်တြီၢ်လီၢ်က၀ီၤအပူၤ တၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါ လၢအကဲထီၣ်အသးအံၤ တၢ်အိၣ်သးအလီၢ်ခံကတၢၢ် အိၣ်ဒ်လဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-မုၢ်တြီၢ်(ဖၣ်ပူၣ်) ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤဒွဲၣ်လိ, ဘုသိၣ်ကီၢ်ဆၣ်တဖၣ်အပူၤ လၢအပူၤကွံာ်လါအီကူာ် ၂၄သီအနံၤ တၢ် သမူးဖိတၢ်ဆါအံၤ ရၤလီၤအသးအံၤ (BPHWT)လီၢ်က၀ီၤ ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ပသ့ၣ်ညါအီၤ သီသီဒီး တၢ်အံၤပကဘၣ်မၤဒ်လဲၣ်. ဆိမိၣ်၀ံၤ ပဟ့ၣ်လီၤကသံၣ်လၢအလိၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-တၢ်ဆါအံၤဘၣ်လၢပှၤသးနံၣ်ထဲလဲၣ်. ဒီးနးထဲလဲၣ်လံလဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-တၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါအံၤပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤန့ၣ် ဖိသၣ် ၁၂နံၣ်အဖီလာ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်သး အါန့ၢ် ပထံၣ် ဘၣ်လီၤ. စးထီၣ်ကဲထီၣ်သးလၢဒွဲၣ်လိ ကီၢ်ဆၣ်အပူၤ သ၀ီ(၄)ဖျၢၣ်, ကတီၢ်အံၤအပၣ်ဃုာ်ဒီး ဘုသိၣ် ကီၢ်ဆၣ်သ၀ီခဲလၢာ်(၁၂)ဖျၢၣ်,ဖိသၣ်ခဲလၢာ်(၃၀၀)ဃၣ်ဃၣ်ဘၣ်၀ဲတၢ်ဆါအံၤဒီးဖဲန့ၣ်အကျါဖိသၣ် (၉)နံၣ် တဂၤအံၤခီဖျိဘၣ်တၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါဒီးတၢ်ဆါအဂၤအိၣ်အဃိသံကွံာ်၀ဲဒီး ဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်(၆)နံၣ်တဂၤ အမဲာ်ချံတထံၣ်တၢ်လၢၤဘၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-တၢ်ဆါတဖၣ်အံၤကဲထီၣ်သးဒ်လဲၣ်,ဘၣ်ကူဂာ်လိာ်သးဒ်လဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-အ၀ဲအံၤကဲထီၣ်၀ဲလၢ (Virus)တၢ်ဆါတခါလီၤ. ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ်တဲန့ၣ်အိၣ်(၂၁)လုာ်, အ၀ဲန့ၣ်ဘၣ်ကူဂာ်ညီ, အါဒၣ်တက့ၢ်နါဒ့ဘံး, တၢ်ကူးအီၣ်,ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ခီဖျိတၢ်ဆါဃၢ်တခါ လီၤ. ကသံၣ်လၢ(Antibiotic)အံၤ ပကူစါအီၤတန့ၢ် တုၤလၢအဘျါဘၣ်. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်ဘၣ်ကူဘၣ် ဂာ်အါလၢပှၤဂံၢ်စၢ်တဖၣ်, အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်တၢ်ဆါအဂၤအဒိ-နမိနံယါလၢကလံၤကျိၤအံၣ်ဒီး ဟၢဖၢလူတၢ် ဆါဒီးတၢ်ပူၤလီၢ်ကဲထီၣ်သးန့ၣ်ဖိသၣ်သံသ့ဒီး တနီၤသံန့ၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-လၢတၢ်ကဒီသဒၢတၢ်ဆါအံၤအဂီၢ် ကဘၣ်အိၣ်ဆိး,အီၣ်အီဒ်လဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-တၢ်ဆါ မ့ၢ်ကဲထီၣ်သးလံန့ၣ် တၢ်ကိၢ်မ့ၢ်ဒိၣ်န့ၣ် ကဘၣ်အီကသံၣ်တၢ်ကိာ်လီၤ. ထံဂံၢ်မ့ၢ်လီၤစှၤ ဘၣ် ဟ့ၣ်အီၤအံသၣ်ထံ.ဒ်သိးတၢ်အီၣ်တလီၤထြုးဘၣ်ဟ့ၣ်အီၣ်တၢ်အီၣ်လၢန့ၢ်ဂံၢ်. လၢတၢ်အီၣ်အပူၤမဲၣ်လိၣ် (MILO) မ့ၢ်ပၣ်ဃုာ်ဂ့ၤ, ဒီးတၢ်ဆါအဂၤမ့ၢ်ကဲထီၣ်ဒ်အမ့ၢ် (Antibiotic)န့ၣ် ပကဘၣ်နဲၣ်လီၤ. ကဘၣ်ပျၢ်မဲာ်ဒီးထံချီခဲ အံၤ ခဲအံၤအရ့ဒိၣ်. လုၢ်ထံကိးနံၤဒဲးလၢနီၢ်ခိကဆှီအဂီၢ်, တၢ်ပူၤလီၢ် မ့ၢ်ဟဲထီၣ်ကဘၣ်သ့ကိာ်ပူၤ လၢအံသၣ်ထံ ဒ်သိး တၢ်ပူၤလီၢ်တကဲထီၣ်လၢကိာ်ဘိလိၤဘၣ်ဒ်သိးကဒီသဒၢတၢ်ဆါဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်အဂီၢ် ဘၣ်ပာ်လီၤဆီအ၀ဲသ့ၣ်. ပာ်အိၣ်ပတုာ်ကၠိဒ်သိးတပာ်ဖှိၣ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးသိးဘၣ်.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ကတီၢ်အံၤလၢပှၤဆါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် တၢ်ကွၢ်ထွဲအီၤတၢ်အိၣ်သးအိၣ်ဒ်လဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-မ့ၢ်ဘၣ်တဲလၢကတီၢ်အံၤတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် ဒ်သိးတၢ်ဆါကလီၤစှၤအဂီၢ် အဒိၣ်အအါတၢ်ကိၢ်မ့ၢ်ထီၣ်န့ၣ် ပဟ့ၣ်ဒုးအိ(Paracetamol). ကသံၣ်ဒုလိၣ်အါထီၣ်. တၢ်မၤစၢၤလိၣ်ကဘၣ်ဃုဒံး, အဒိၣ်အအါလိၣ်၀ဲ တၢ်တၢ် အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၣ်ဘါ ကခိးကွၢ်တၢ်ဆါတၢ်အိၣ်သးဒီး တၢ်ကွၢ်ထွဲ, ဒ်သိးတၢ်ဆါတကဲအါထီၣ်အဂီၢ် ပခိးကွၢ်ထွဲအီၤ, လၢဒီသဒၢတၢ်ဆါအဂီၢ် ပထၢၣ်၀ံချၢ ကရူၢ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့၀ဲၤကျိၤ (KDHW)ဒီး မဲၢ်တီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး (SMRU-Shoklo Malaria research Unit)သ့ၣ်တဖၣ် ပမၤသကိးတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢ တၢ်လိၣ်လၢ အဂၤဒ်အမ့ၢ် လၢတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်, ဖိသၣ်တဖၣ်တၢ်အီၣ်ဂံၢ်ဘါအဂီၢ်, တၢ်၀ံစိာ်တီဆှၢတကပၤန့ၣ် (CPI-Community Partners International)ကရူၢ်သ့ၣ် တဖၣ်မၤစၢၤ၀ဲန့ၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ဒ်သိးတၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါအံၤ တကဲထီၣ်အဂီၢ် ကသံၣ်ဒီသဒၢတၢ်အိၣ်သးအိၣ်ဒ်လဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-ကတီၢ်အံၤ အိၣ်ဒၣ်လဲၤကူစါတၢ်လီၢ်လၢတၢ်ဆါကဲထီၣ်သးန့ၣ်လီၤ. လၢကသံၣ်ဒီသဒၢအဂီၢ် တခီတ န့ၢ်ဒံးဘၣ်. ဘၣ်မနုၤဃိလဲၣ်န့ၣ် ခိၣ်နၢ်လၢတီခိၣ်ရိၢ်မဲတၢ်လၢတၢ်လီၢ်ဖဲန့ၣ် ကမၤသကိးတၢ်ဒီးကီၢ်ပဒိၣ်တၢ်အိၣ် ဆူၣ်အိၣ်ချ့၀ဲၤကျိၤတအိၣ်ဒံးဘၣ်. မ့ၢ်က့ၤကွၢ်ကဒါက့ၤဖိသၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် တၢ်အီၣ်လီၤ ထြုးန့ၣ်လီၤ. တၢ်အီၣ်ဂံၢ်ဘါတအိၣ်အဃိ လၢအဒီသဒၢတၢ်ဆါအဂီၢ်ဂံၢ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ မ့ၢ်မၤထဲတၢ်ကူစါယါ ဘျါတခါဧိၤဒု အဘျုးတအိၣ်ဘၣ် ကဘၣ်မၤစၢၤတၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်, ကဘၣ်ဆဲးတၢ်ဒီသဒၢကသံၣ်မး ပခီပတာ်တၢ် ကီတၢ်ခဲကန့ၢ်.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-တၢ်ဆါအံၤတၢ်ကဖီၣ်ဂၢၢ်အီၤကန့ၢ်လၢဆၢကတီၢ်ဖဲလဲၣ်.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-ဒီသဒၢအီၤကန့ၢ်တလါအံၤကတီၢ်ပူၤန့ၣ်ယထံၣ်ဒ်န့ၣ်. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်လီၢ်အံၤတဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဒီသဒၢ ကသံၣ်ဘၣ်အဃိ မ့ၢ်ဟဲအါထီၣ်ဟဲအါထီၣ်သ့, ကဆဲးကဲထီၣ်အသးခီဒုတဲလီၤတံၢ်တသ့ဘၣ်. လၢဒီသဒၢ က န့ၢ်အဂီၢ် ပ၀ဲတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ကရူၢ်ဒီးပၢပၠးကရူၢ်ခိၣ် နၢ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်လၢကြၢးမၤ တဖၣ် ပကဘၣ် ဆီၣ် ထွဲ, ကမၤသကိးတၢ်ဒီး ကီၢ်ပဒိၣ်ဆူၣ်ချ့၀ဲၤကျိၤန့ၢ်တန့ၢ် ပကတဲသကိး ဒီးပကဘၣ်ဆဲးမၤ၀ဲတၢ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢန့ၣ်လီၤ.
ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ကတဲအါထီၣ်တၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဒံးဧါ.
စီၤ၀့ကၠီၣ်-ပ၀ဲတကပၤဒု ပမၤ၀ဲဘၣ်ဃးဆူၣ်ချ့တကပၤန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်က၀ီၤတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ် တၢ်ဆါ မ့ၢ်ကဲထီၣ်တခီ မၤစၢၤဒ်သိးကပတုၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်လိၣ် ဒ်သိးတၢ်အီၣ်လၢကန့ၢ်ဂံၢ်ဘါဂီၢ်, တၢ်ဒီသ ဒၢ,လၢန့ၢ်အမဲာ်ညါတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ,လီၢ်က၀ီၤတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ဆါကဆဲးကဲထီၣ်သး လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါခိၣ်နၢ်တဖၣ် တဘၣ်ကွၢ်ထဲတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တခါဘၣ်ဒီး လၢလီၢ်က ၀ီၤတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ် ကမၤစၢၤသကိးဒီး လီၢ်က၀ီၤမ့ၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်မး တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ကလဲၤထီၣ်လဲၤထီ.
————–
## တၢ်သမူးဖိတၢ်ဆါလၢကဲထီၣ်သးအံၤ. လိၤဘ့ၣ်ခိၣ်ကဖိထီၣ်, ကူး,ကိာ်ပူၤတၢ်ပူၤလီၢ်ကဲထီၣ်, မဲာ်ချံဆါ, ကိာ် ဘိဆါဒီးဟၢဖၢဟးတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲအဂ့ၢ်(BPHWT)ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖၣ်တဲ၀ဲန့ၣ်လီၤ. ##
