သံကွၢ်…တၢ်ဆါလီၤဘျ့၀ဲအံၤ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤဖဲလဲၣ် ဒီးၦၤဘၣ်တၢ်ဆါအံၤၦဲၤဂၤလံလဲၣ်.
စံးဆၢ…တၢ်ဆါ၀ဲအံၤဟဲ၀ဲဒၣ်လၢ တၢ်တကဆှဲကဆှီဘၣ်အကျါလီၤ ပကိးအီၤသ့လၢတၢ်ဆါဃၢ်တခါစ့ၢ်ကီးလီၤႉ တၢ်ဆါ၀ဲန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဆါ လၢဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ် တၢ်သ့တခါအဃိ ဖိလံၤသ့ၣ်တဖၣ်အီၣ်ဘၣ်တၢ်လၢ တကဆှဲကဆှဲဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ အိၣ်တကဆှဲကဆှဲတၢ်ဆါ၀ဲအံၤ ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်န့ၣ်လီၤႉ အဒိၣ်အအါန့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤတၢ်ကဆှဲကဆှဲစှၤ ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်န့ၣ်တၢ်လီၢ်အ၀ဲန့ၣ် တမ့ၢ်ထဲတၢ်ဆါတကလုာ်န့ၣ်ဘၣ် တၢ်ဆါအဂုၤအဂၤဘၣ်အါန့ၢ်ဒ်တၢ်လီၢ် အဂၤဒ် တၢ်လီၢ်အ၀ဲန့ၣ်ပဖီၣ်ထီၣ်ဟံးမူဒါတတုၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ် ဘၣ်မနုၤဃိလဲၣ်တၢ်လီၢ်အ၀ဲန့ၣ် ဘူးဒီးပယီၤသုးတးအဃိ ပဖီၣ်အီၤတတုၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
သံကွၢ်…တၢ်ဆါ၀ဲအံၤ ၦၤလဲၤမၤကွၢ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်လဲၣ်.
စံးဆၢ…ကီၢ်ပဒိၣ်ဆူၣ်ချ့တကပၤန့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲ ဖိသၣ်၀ဲန့ၣ်လဲၤတုၤလၢတၢ်ဆါဟံၣ်ဒီး တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤလၢ တၢ်ထူၣ်ပျၢ်လီၤစၢ် အထူၣ်အပျၢ်မၤတၢ်ဂံၢ်တဂ့ၤဘၣ် ဒီးတၢ်မၤကွၢ်က့ၤ၀ဲအအ့ၣ် က့ၤစိာ်၀ဲဆူန့ၣ်ပၠံၣ်တီၣ်၀ံၤမၤကွၢ်၀ဲ လီၤတံၢ်ဧါတလီၤတံၢ်ဧါန့ၣ်ပာ်ပနီၣ်၀ဲတန့ၢ်ဒ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ဆါလီၤဘျ့အံၤ တၢ်မၤကွၢ်အီၤအခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ် အိၣ်လၢကီၢ်အ့ဒံယါအဃိန့ၣ် ဆှၢ၀ဲဆူကီၢ်အ့ဒံယါ၀ံၤ လၢကီၢ်အ့ဒံယါတကပၤပာ်ပနီၣ်လီၤတံၢ်အီၤ လၢတၢ်ဆါလီၤဘျ့တကလုာ်န့ၣ် ဘၣ်ဆၣ်တမ့ၢ်တၢ်ဆါလီၤဘျ့(၁၀၀)မျးကယၤဘၣ် လၢအပူၤကွံာ်ကီၢ်ပယီၤဆူၣ်ချ့ပဒိၣ်တကပၤ ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢတၢ်ဆါ ၀ဲအံၤတအိၣ်လၢၤဘၣ်ဒီး အခဲအံၤကဲထီၣ်၀ဲလၢဟီၣ်က၀ီၤလၢပဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်မဲာ်ကိၢ်လၢပဂီၢ်လီၤ.
သံကွၢ်…ဒ်သိးတၢ်ကနုာ်လီၤတြီဆၢ၀ဲတၢ်ဆါလီၤဘျ့၀ဲအံၤ န့ၣ်ဆူၣ်ချ့ကရူၢ်တဖုဘၣ်တဖု တိာ်ပာ်၀ဲလၢကရဲၣ်ကျဲၤမၤ၀ဲဒ်လဲၣ်.
စံးဆၢ…တၢ်ဆါအံၤကဲထီၣ်အသးလၢ ပခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်တၢ်ပၢဟီၣ်က၀ီၤအပူၤဒီး ၦၤမၤသကိးတၢ်ဒ်အမ့ၢ် ထၢၣ်၀ံၤချၢကရူၢ်(BPHWT) မဲၢ်တီၣ်တၢ်ဆါဟံၣ် ဒီကထၢၣ် စံၣ်သံၣ်ယၣ်မီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ပမၤသကိးတၢ်ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဖးယံာ်လံ လၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤအခါလံမီၣ် အဃိန့ၣ်ပတဲသကိးလၢပကဘၣ်ဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ် ဂ့ၢ်၀ီတခါခါ ဘၣ်မနုၤဃိလဲၣ်န့ၣ် ကီၢ်ပဒိၣ်ဆူၣ်ချ့တကပၤခီဆှၢန့ၢ်ၦၤတၢ်ကစီၣ် တၢ်ကဲထီၣ်အသးဒ်အံၤ ဒီးဟီၣ်က၀ီၤ၀ဲန့ၣ်ပနုာ်တသ့ဘၣ်အဃိ ၀ဲၤကျိၤတခီ ဆၢတဲာ်လီၤလၢ(BPHWT)ဟံးထီၣ်တၢ်မၤတခါအံၤ ဒီးကမၤသကိးတၢ်ဒီးမုၢ်တြီၢ်အပူၤလီၢ်က၀ီၤဆူၣ်ချ့ကရူၢ် (BPHWT), (BPHWT), ပကမၤသကိးတၢ် တမ့ၢ်ထဲဆူၣ်ချ့ကရူၢ်တဖၣ် ဘၣ်လီၢ်က၀ီၤတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ် ၀ဲၤကျိၤတဖၣ်သနာ်က့ကြၢးသ့ၣ်ညါ၀ဲပကီးထံၣ်၀ံၤ တဲနၢ်ပၢၢ်အ၀ဲသ့ၣ်၀ံၤ ပကစးထီၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလီၤ.
သံကွၢ်…တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤတဆီဘၣ် တဆီခီအိၣ်ဒ်လဲၣ်.
စံးဆၢ…အခီၣ်ထံတခါန့ၣ်ပဟံးန့ၢ်လီၢ်က၀ီၤခိၣ်နၢ်တၢ်ဘၣ်သး ဒီးပကိးဖှိၣ်ဆူၣ်ချ့ၦၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်မနုဃိလဲၣ်န့ၣ်ပမၤအီၤတဖုတန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဆါ၀ဲန့ၣ်ဘၣ်ၦၤတဂၤလံန့ၣ် နကဘၣ်ဟ့ၣ်ဒုးအီကသံၣ်လၢတၢ်လီၢ် က၀ီၤ၀ဲန့ၣ်အမံးလာ်တကယၤ အဃိထဲမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်တဘ့ၣ်တကးဘၣ် ကီၢ်ရ့ၣ်အဂုၤအဂၤအိၣ်ဒ်အဃိန့ၣ် ပမၤတဂၤမၤတန့ၢ်ဘၣ် အဃိပကိးဖှိၣ်ဆူၣ်ချ့ၦၤသကိးတၢ်ကရူၢ်တဖၣ် ဒီးပရဲၣ်ကျဲၤလီၤအီၤဒ်သိး ပနီၤလီၤဟီၣ်က၀ီၤ ၅တီၤ တၢ်ကဲထီၣ်သးတတီၤန့ၣ်ပကမၤဆိ ဖဲၦဲၤလိာ်ကျိဟီၣ်က၀ီၤ မ့ၢ်၀ံၤပကသုးလီၤသးဆူ ဘုလိာ်တြီၢ်တကပၤႇ ဘုလိာ်တြီၤအဖီခိၣ် ဖၣ်ပူၣ်တကပၤ ပကမၤအီၤဖဲန့ၣ်တတီၤဒီး ပကမၤအီၤလၢမုၢ်တြီၢ်ကီၢ်ရ့ၣ်မုၢ်ထီၣ် ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢတတီၤဒီး ကလံစိးအဖီခိၣ်တတီၤန့ၣ်လီၤ ဒီးတၢ်၀ဲအံၤပမၤထဲ ဆူၣ်ချ့ၦၤမၤတၢ်ဖိတန့ၢ်ဘၣ်အဃိ ပဟ့ၣ်လီၤသရၣ်တၢ်သိၣ်လိဒ်သိး ကက့ၤဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤတၢ်သိၣ်လိလၢ ဟီၣ်က၀ီၤဆူၣ်ချ့တဖၣ်အ အိၣ်ဒ်အမ့ၢ်(TOT)အသိးန့ၣ်လီၤ.
သံကွၢ်…တၢ်ဆါကဲထီၣ်အသးအံၤစးထီၣ်လၢ ဖိသၣ်ၦဲၤဂၤလဲၣ်.
စံးဆၢ…ဒ်ကီၢ်ပယီၤဆူၣ်ချ့၀ဲၤကျိၤ ဆှၢန့ၢ်ၦၤတၢ်ကစီၣ်အသိးန့ၣ် အခီၣ်ထံးခါထံၣ်န့ၢ်၀ဲခံဂၤ ဒီးအလီၢ်ခံန့ၣ်ဟဲအါထီၣ်အါထီၣ် အခဲအံၤအိၣ် ၆ဂၤ,၇ဂၤတဲ၀ဲ တမ့ၢ်လၢလဲၤလီၤဃုကွၢ်၀ဲဘၣ် ထံၣ်န့ၢ်၀ဲၦၤဆါလၢအဟဲဒိးပၠးအသးလီၤ ပမ့ၢ်လဲၤလီၤဃိထံကွၢ်ဒုကအိၣ်တဘျုးဂၤညါ အခီၣ်ထံန့ၣ်ဖိသၣ်ဟဲဒိးပၠးအသးဖဲ ထံဆီမဲဒီးမၤကွၢ်၀ဲဖဲန့ၣ် ခံဂၤတဂၤတခီဖဲ၀ၣ်သိခိၣ်န့ၣ်လီၤ.
သံကွၢ်…တၢ်ကီတၢခဲဒီးတၢ်တၤတၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်သဂၢၢ်ဘၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်လဲၣ်.
စံးဆၢ…တၢ်ကီတၢ်ခဲန့ၣ် ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်န့ၣ် နဘၣ်ပာ်အီၤလၢတၢ်ခုၣ်အဒၢပူၤ အဃိမ့မ့ၢ်လၢတၢ်ကိာ်ခါန့ၣ် နလ့ၢ်လိၤဒီး (မီၣ်တီၣ်စဲၣ်ကဲၣ်)သ့ တၢ်စူၤကတီၢ်ဒ်အံၤ လဲၤတသ့ဘၣ်အဃိလၢာ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လီၤ လၢကလံၤစိးတကပၤမ့ၢ်ဂ့ၤ မုၢ်ထီၣ်တကပၤမ့ၢ်ဂ့ၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီဖးဒိၣ်တခါ အဃိန့ၣ်ကၠီၣ်တဲၣ် ဟဲတနံၤညါအံၤအဖီခိၣ်န့ၣ်ပကဃ့တၢ်မၤစၢၤလၢကၠီၣ်တဲၣ်အအိၣ် ကၠီၣ်တဲၣ်သန့ာ်က့ၤလၢနၢ်ဟူ၀ဲတၢ်ကစီၣ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိာ်ဖး ဒိၣ်လၢအ၀ဲ သ့ၣ်အဂီၢ်တခါ ဘၣ်ယိာ်၀ဲလၢတၢ်ဆါအံၤကဟဲတုၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်အိၣ်န့ၣ်လီၤ.
သံကွၢ်…တၢ်လၢနအဲၣ်ဒိးတဲအါထီၣ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ.
စံးဆၢ…အခဲအံၤန့ၣ်(ယူၣ်နံၣ်စဲး)တခီဟ့ၣ်လီၤ၀ဲတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်အအိၣ် ပဒိၣ်ဘၣ်ပၢဆှၢ၀ဲလီၤ အဃိန့ၣ်ပ၀ဲပဘၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး ပယီၤ ဒိၣ် အဃိတၢ်မၤလိခဲအံၤပကွဲပယီၤပဒိၣ် အ၀ဲသ့ၣ်ကဟဲဟ့ၣ်လီၤတၢ်သိၣ်လိ မ့ၢ်၀ံၤပၦၤသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်က့ၤမၤလၢနီၢ်ကစၢ်လီၤ. မ့မ့ၢ်လၢ(Monitoring )တခီပတပျဲၦၤနီတဂၤဘၣ်ႉ အ၀ဲမ့ၢ်၀ဲလီၢ်က၀ီၤဖိတဖၣ်တၢ်ပာ်သးတခါ မ့မ့ၢ်လၢ(NGO,INGO)သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဟီၣ်က၀ီၤဖိဟ့ၣ်တၢ်ပျဲန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ပဒိၣ်န့ၣ်ကဘၣ်မၤစၢၤၦၤလၢကသံၣ် မ့ၢ်တမၤစၢၤၦၤဘၣ်န့ၣ်ပဟးဃုကျဲအဂၤတဘၣ်ဘၣ် လၢအမဲာ်ညါန့ၣ် ပဆိမိၢ်လၢပကမၤသကိးတၢ်ဒီး ကၠီၣ်တဲၣ်တ