ယတၢ်အိၣ်မူတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိ(၃)

ယတၢ်အိၣ်မူတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိ(၃)

(တၢ်ကွဲးနီၣ်မၤဃါတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးကညီဖိအတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်တဖၣ်)

၂၀၀၃ နံၣ်ႇထ့ကူာ်လါလၢာ်သွ့ကီလါထီၣ်(လါအ့ဖြ့ၣ်)တၢ်ကိၢ်ခါႇသ့ၣ်လၣ်၀ၣ်လၣ်လီၤဒီး ထိၣ်မိၢ်ဧူၦ့ၤသယုၢ်အဆၢကတီၢ်ႉႉႉႉတနံၣ်ညါအံၤဖဲတၢ်ကိၢ်ခါကၠိပျၢ်ကသုၣ်တလါဘျဲၣ်ဆၢကတီၢ်ႇပသကိး(သရၣ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိယဲၢ်ဂၤ)လၢအမ့ၢ်၀ဲ ZOA ဒီး KED ၦၤဟ့ၣ်ကၠိသရၣ်တၢ်သိၣ်လိအသရၣ်တဖၣ်ဖဲပလဲၤဟ့ၣ်“တၢ်ကိၢ်ခါကၠိသရၣ်တၢ်သိၣ်လိ”လၢမဲၤခီၣ်ခါ(စလါ)ကညီဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤအခါန့ၣ်ယထံၣ်လိာ်သ့ၣ်ညါဘၣ်ယဲဒီး“သရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီ”ဖဲတၢ်မၤလိအဆၢကတီၢ်ခါန့ၣ်လီၤႉ သရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီမ့ၢ်ၦၤစီၤမုၢ်ပျီသ၀ီဖိႇဒီးမ့ၢ်ကၠိသရၣ်မုၣ်သိၣ်လိတၢ်ဖဲသ့ၣ်နွဲၤခံသ၀ီႇမူကီၢ်ဆၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဒ်အမ့ၢ်ၦၤစီၤမုၢ်ပျီဖိတဂၤအသိးႇမ့ၢ်ၦၤလၢအဒိထါသ့ဒီးအုၣ်ထါသ့အကလုာ်ကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ ယမၤလိနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်ဘၣ်တၢ်ဒိကညီထါအဂ့ၢ်အကျိၤတဘျုးမံၤညါလၢအအိၣ်ႇလီၤဆီဒၣ်တၢ်မ့ၢ်လၢအ၀ဲတဲဘၣ်ယၤအဃိယသ့ၣ်ညါအါထီၣ်ဘၣ်=ထါလၢၢ်မုၢ်ခိၣ်(ထါက့ၣ်)ဟဲကဲထီၣ်သးဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ

အ၀ဲမ့ၢ်ကၠိသရၣ်မုၣ်အိၣ်ဟဲလၢကီၢ်ပူၤကစၢၢ်ခိၣ်တဂၤႇဒီးယဲတခီယမ့ၢ်ၦၤပၢၤခိၣ်လၢအအဲၣ်ဒိးဃုသ့ၣ်ညါမၤနီၣ်မၤဃါဘၣ်သးတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်အိၣ်လၢကီၢ်ပူၤတဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူတၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်ဒီးတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်သးအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိႇဖဲပဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိမုၢ်ဆါခီအီၣ်မုၢ်ထူၣ်တၢ်အီၣ်၀ံၤအိၣ်ဘှံးအိၣ်သါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်ႇယသံကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီးအ၀ဲတဲဘၣ်ယၤလၢအတၢ်လဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်ဒ်အဖီလာ်အသိးအံၤလီၤ=

“ယစးထီၣ်သိၣ်တၢ်လၢ ၁၉၇၃ နံၣ် ဖဲယကစၢ်သ၀ီႇစီၤမုၢ်ပျီန့ၣ်လီၤႉ ဖဲတၢ်တနံၣ်ဃီ၀ဲန့ၣ်ပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲထီၣ်ဆူပလူၤသီကီၢ်ဆၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤႇဆီလီၤ၀ဲအသုးတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဖဲလူၤသီႇဖီဒ့ဒီးဒူသ၀ီအိၣ်ဖဲန့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိပအိၣ်က့ၤဖဲန့ၣ်တဘူၣ်လၢၤဘၣ်ဒီး ပဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်ဆူတၢ်လီၢ်အဂၤလီၤႉ ပကၠိပကီၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်ဆိပတုာ်ကွံာ်အသးခဲလၢာ်လီၤႉ လၢခံန့ၣ်တၢ်အိၣ်သးဂ့ၤထီၣ်က့ၤတစဲးဘၣ်တစဲးဒီးပဒူသ၀ီကၠိတဖၣ်ပသူၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤအီၤအဃိ ယစးထီၣ်သိၣ်လိကဒီးက့ၤတၢ်ဖဲ ၁၉၈၂ နံၣ် တုၤ ၁၉၉၆ နံၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၉၉၆ နံၣ်န့ၣ် ပယီၤသုးတဖၣ်မၤဆူၣ်ထီၣ်ကဒီးအတၢ်ဒုးတိာ်ကျဲၤလၢပဟီၣ်က၀ီၤပူၤအဃိပဘၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ကဒီးအသီတဘျီလၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤလီၤႉ ဖဲန့ၣ်ပဒူသ၀ီပကၠိပကီၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဟးဂီၤကဒီး၀ဲအသီတဘျီန့ၣ်လီၤႉ

ဖဲပဃ့ၢ်ထီၣ်လၢပသ၀ီအခါပယီၤသုးတဖၣ်လူၤဘျီခးၦၤတတီၤဘၣ်တတီၤႇပဃ့ၢ်စိာ်က့ၤပတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်တန့ၢ်ခဲလၢာ်လၢၤဘၣ်ႉ လၢခံကတၢၢ်ပတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ်တအိၣ်က့ၤဒီးၦၤနီတမံၤလၢၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်ႉ ဖဲယလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ဖဲသဲးခံသ၀ီအခါယပၢ်သးၦၢ်လၢအသးအိၣ်(၈၅)နံၣ်တဂၤန့ၣ်မ့ၢ်လၢအသးၦၢ်ဒီးဟးဃ့ၢ်ပိာ်ပခံလၢန့ၣ်လၢအံၤတကဲလၢၤဘၣ်အဃိပသးကညီၤဘၣ်အီၤဒီးပက့ၤပာ်အိၣ်ဘှံးအိၣ်သါအီၤလၢပဟံၣ်အိၣ်လၢသ၀ီပူၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ခါပယီၤသုးတဖၣ်ဟး၀့ၢ်၀ီၤဟဲဘူးထီၣ်ဒီးၦၤအဃိ ပက့ၤကွၢ်ထွဲပပၢ်လၢသ၀ီပူၤတဘူၣ်လၢၤဘၣ်ႉ ယပၢ်န့ၣ်အိၣ်လၢဟံၣ်မၤကဲၤမ့ၣ်အူဧီၣ်တကဲၤႇဖီအီၣ်မ့ၤဧီၣ်တန့ၢ်ႇတအီၣ်ဘၣ်မ့ၤလၢၤဘၣ်အဃိ ဘၣ်လီၤ၀ံၤသံကွံာ်၀ဲလၢမ့ၤလၢဟံၣ်ပူၤထဲတဂၤဧိၤန့ၣ်လီၤႉ ယပၢ်သံ၀ံၤလွံၢ်သီမးဒုၣ်ဒါပယီၤသုးတဖၣ်က့ၤယံၤထီၣ်ဒီးၦၤတစဲးအဃိပက့ၤခူၣ်လီၤမၤဂ့ၤဘၣ်က့ၤယပၢ်အစိၣ်န့ၣ်လီၤႉ

ဖဲပဘၣ်စံၣ်ပယီၤလၢသဲးခံသ၀ီအခါန့ၣ် မ့ၢ်လၢပဘၣ်စံၣ်ဘၣ်ဟးခဲအံၤခဲအံၤတလီၢ်လီၢ်ဒီး ခီဖျိကသံၣ်ကသီတအိၣ်ဘၣ်အဃိယမိသးၦၢ်ဒီးယဖိမုၣ်သဒါစ့ၢ်ကီးဘၣ်သံကွံာ်၀ဲလၢၦၢ်ပူၤဖှီၣ်ဖှီၣ်ယာ်ယာ်လၢတၢ်ညၣ်ဂိၢ်ဆိက့အဃိလီၤႉ ခဲအံၤယဖိအိၣ်တ့ၢ်က့ၤဒၣ်ထဲခံဂၤလီၤႉ စးထီၣ်ကဒီးဖဲ ၂၀၀၀ နံၣ်န့ၣ်ၦၤကိးကဒီးယၤလၢသ့ၣ်နွဲၤခံသ၀ီအဃိ ယဘၣ်လဲၤသိၣ်လိကဒီးတၢ်ဖဲန့ၣ်တုၤခဲအံၤန့ၢ်သၢနံၣ်လံလီၤႉ ယဟဲတုၤဖဲသ့ၣ်နွဲၤခံန့ၣ်ယဘၣ်ခီဖျိကဒီးပယီၤသုးတဖၣ်အတၢ်ဟဲထီၣ်မၤကိၢ်မၤဂီၤၦၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၂၀၀၀ နံၣ် တၢ်ကိၢ်ခါလါမးရှ်အခါန့ၣ် ပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲထီၣ်ခးပသ၀ီအဃိယၦၤကၠိဖိဘၣ်ဒိသံကွံာ်၀ဲခံဂၤလီၤႉ မၤကဒီး ဖဲ ၂၀၀၂ နံၣ် လါအ့ဖြ့ၣ်(၃)သီအနံၤန့ၣ် နအဖ အသုးရ့ၣ်နီၣ်ဂံၢ်(၃၅၁)ဟဲထီၣ်ဒွဲၣ်အူကွံာ်၀ဲ ပသ၀ီဃုာ်ဒီးပကၠိလၢာ်စီဖ့ကရ့န့ၣ်လီၤႉ ပ၀ဲလၢအမ့ၢ်သ၀ီဖိတဖၣ်ပဃ့ၢ်ပီပူၤက့ၤဒၣ်ထဲပနီၢ်ကစၢ်တဂၤနံၣ်တကူာ်ဆ့တဘ့ၣ်လၢပလိၤန့ၣ်လီၤႉ ပယီၤသုးမ့ၢ်ဖီၣ်ချုးန့ၢ်ဘၣ်ဖုးၦၤလၢၦၢ်ပူၤဒုပဆိမိၣ်က့ၤလၢအဂ့ၢ်တဘူၣ်လၢၤဘၣ်ႉ

ဖဲတၢ်ဂ့ၢ်ကဲထီၣ်၀ံၤတယံာ်ဘၣ်န့ၣ် ယဲတခီယဘၣ်ဟဲထီၣ်တၢ်မၤလိလၢမဲၤခီၣ်ခါဒဲက၀ီၤႇက၀ီၤဒ့(၆)အဃိ ယက့ၤတုၤလၢယဟံၣ်န့ၣ်ယတၢ်တအိၣ်နီတမံၤဒီးယၤလၢၤဘၣ်ႉ (ဖဲပဟ့ၣ်တၢ်မၤလိခဲအံၤစ့ၢ်ကီးပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ််ကစီၣ်လၢပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲထီၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဆူမုၢ်တြီၤကီၢ်ရ့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤႇဒူသ၀ီတဖၣ်အဃိကၠိသရၣ်ဟဲထီၣ်တၢ်မၤလိတဖၣ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤတၢ်လၢက့ၤလီၤကျဲဘၣ်ကဖျိဧါအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ)ခဲအံၤပသူၣ်ထီၣ်ကဒါပကၠိ၀ံၤလံႉ ပကၠိမ့ၢ်အသီႇပဟံၣ်ပဃီမ့ၢ်အသီခဲလၢာ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ထီဘိန့ၣ်ပဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢမ့ၢ်ပယီၤသုးတဖၣ်ကဟဲထီၣ်ဒွဲဲၣ်အူကဒီးပဒူသ၀ီပဟံၣ်ပဃီအသီတဘျီဆံးယံာ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ ပန့ၢ်ဘၣ်ကၠိသရၣ်အဘူးအလဲဒီတနံၣ်ကျၢၤမၣ်မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်ဆံးတၢ်စှၤကိာ်ဖိလီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်အတွးတအိၣ်ဘၣ်”အ၀ဲမၤကတၢၢ်န့ၢ်က့ၤယၤအတၢ်တဲလၢထါဖိတဆၢဒီးစံး၀ဲ=သရၣ်ဧၢ=“တၢ်ဘူးတၢ်လဲတကွၢ်ဘၣ်ႇမူဒါအိၣ်ကမၤယဲဒၣ်”န့ၣ်လီၤႉ

ယဆ့ၣ်နီၤကနၣ်သရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီတဲဘၣ်ယၤအတၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်အံၤအခါ ယတူၢ်ဘၣ်ဒ်သိးယကသါတလၢသါယၤဘၣ်အဃိႇဖဲအတဲတၢ်၀ံၤအခါန့ၣ်ယမိာ်ထီၣ်ယခိၣ်ဆူတၢ်ဖးဖီႇယသါသဖှိထီၣ်ဆူတၢ်ချၢ“ဟူၢ်ႉႉ”ကနာ်ဖးထီတထံၣ်၀ံၤလီၤဂာ်ဘၣ်ယၤလၢယအိၣ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးထီၣ်က့ၤတစဲးလီၤႉ ယအိၣ်ဘှီၣ်တတီၤဒိၣ်ဒိၣ်၀ံၤယကွၢ်ဃီၤအမဲာ်ဒီးယသံကွၢ်အီၤတၢ်သံကွၢ်ဖိတဘီလၢယကလုၢ်ကဖီလီဖိ=“သရၣ်မုၣ်ဧၢႇနကဲတၢ်ပၢၢ်ဆၢသရၣ်မုၣ်လၢကီၢ်ပူၤႇနလဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်ထဲလၢတၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤႇတၢ်သးဘၣ်ဖှီၣ်တဖၣ်ဧိၤလီၢ်ဧါႉ တၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်တၢ်အိၣ်မူအတၢ်လဲၤခီဖျိလၢအမၤမုာ်မၤသးခုနသးမီၣ်တအိၣ်နီတမံၤဘၣ်ဧါႉႉႉ”

ဖဲန့ၣ်အ၀ဲကွၢ်ဃီၤယမဲာ်ႇနံၤထီၣ်၀ဲကမှံကမှံဒီးတဲဆၢယၤ“အိၣ်၀ဲသၢၣ်”ဒီးတဲဘၣ်ယၤတၢ်လၢအမၤမုာ်အသးတၢ်ဂ့ၢ်တနီၤဒ်အံၤလီၤ=“တၢ်လၢအမၤမုာ်ယသးဒီးယသးပ့ၤနီၣ်အီၤတသ့နီတဘျီလၢယတၢ်အိၣ်မူပူၤတၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်၀ဲတခါႉ အ၀ဲန့ၣ်ဖဲ ၁၉၈၃=၈၄ တၢ်မၤလိနံၣ်ဆၢကတီၢ်ခါန့ၣ်လီၤႉ နံၣ်၀ဲန့ၣ်အပူၤတၢ်ဒုးတၢ်ယၤဆူၣ်မးဖဲထံမူခံႇစီၤတယူၤကၠိႇမုၢ်ဃါလိဘုတၢ်လီၢ်အတၢ်ဒုးတၢ်ယၤအခါန့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်အခါပ၀ဲစီၤမုၢ်ပျီတီၤခၢၣ်သးကၠိအံၤၦၤကၠိဖိအိၣ်တကယၤဘျဲၣ်ႇကၠိသရၣ်/မုၣ်အိၣ်၀ဲနွံဂၤလီၤႉ ပသူၣ်ထီၣ်ပကၠိဖဲပျီဂီၤအလူၢ်ခိၣ်ဖျါဃံလၤဒီးမုာ်သယုၢ်ဒိၣ်မးလီၤႉ ကၠိဖိတဖၣ်မုၣ်ကနီၤဖိသၣ်ခွါအိၣ်အါမးစ့ၢ်ကီးလီၤႉ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤတဖၣ်လီၤကယးဆိကတီၢ်က့ၤ၀ဲႇမ့ၢ်လၢပယီၤသုးဘၣ်ဒိဘၣ်သံအါဒီးဂုၤက့ၤအခံတဘျီပသုးခိၣ်သုးနၢ်ဒီးပသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်ဟဲက့ၤလီၤဆူပျီပူၤလီၤႉ တုၤမ့ၢ်ပထံၣ်ဘၣ်လၢပသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤန့ၣ်ပသးခုတုၤဒၣ်လဲာ်ပတဲက့ၤအဂ့ၢ်တသ့လၢၤဘၣ်လီၤႉ ၦၤဒူဖိသ၀ီဖိတဖၣ်ဒီးပၦၤကၠိဖိဒိၣ်ဆံးပြံသွါကိးဂၤဒဲးပပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်ပသးႇ ပလဲၤတူၢ်လိာ်သဂၢၢ်ပသိၣ်ဒူသုးဖိတဖၣ်အခိၣ်လၢတၢ်သးခုဖးဒိၣ်အတၢ်တူၢ်လိာ်မုာ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ

ပၦၤကၠိဖိဒီးပကၠိသရၣ်/မုၣ်တဖၣ်ကတဲာ်ကတီၤထီၣ်ဖီကွီၤဃံလၤလၢပတ့န့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်လၢဖီမံၤဖိတဖၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ဖိတဆံးတက့ၢ်ဒ်ပမၤသ့အသိးန့ၣ်လီၤႉ တုၤတၢ်ဆၢကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်ပရဲဲၣ်လီၤပသးဖးထီဒီးပခိးသဂၢၢ်ပသိၣ်ဒူတဖၣ်အခိၣ်လၢတၢ်သးဖှံအပူၤလီၤႉ တုၤမ့ၢ်ပသိၣ်ဒူစိတဖၣ်ဟဲက့ၤနုာ်လီၤဆူပသ၀ီပူၤတဘျီပသူၣ်၀ံၣ်သးဆၢတၢ်ႇပဒ့တၢ်အူတၢ်ဒီးပဘျးထီၣ်န့ၢ်ဖီကွီၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်ကိာ်ဘိလိၤႇဖဲန့ၣ်ပ၀ဲကိးဂၤဒဲးပၦဲၤဒီးတၢ်နံၤ၀ဲၤပျီၢ်ကဒီသီၣ်သဲပိၢ်တထူၣ်ဘးလီမးလၢပျီဒီဘ့ၣ်ပူၤသီၣ်သထြုးဟူစိတုၤဆူတၢ်လီၢ်ဖးယံၤန့ၣ်လီၤႉ ၦၤဒိန့ၢ်ပကၠိဖိတဖၣ်တၢ်ဂီၤမူဒုးနဲၣ်ကဒါက့ၤၦၤႇကကွၢ်သကိးဒီးပသူၣ်မုာ်သးမံသူၣ်ခုသးခုမးကိးနီၢ်ဂၤဒဲးလၢာ်တသ့လၢၤဘၣ်ႉ တုၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ၀ံၤန့ၣ်ပ၀ဲကမျၢၢ်ကၠိဖိဒီးသိၣ်ဒူဟဲက့ၤလၢတၢ်မဲာ်ညါတဖၣ်ပအီၣ်သကိးမ့ၤတပူၤဃီလၢပျီပူၤ၀ံၣ်၀ံၣ်ဘဲဘဲလၢတၢ်ခးခုဖးဒိၣ်အပူၤလီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်သးခုဒီးတၢ်မၤမုာ်ယသးအဒိၣ်ကတၢၢ်ဖဲယမ့ၢ်ကၠိသရၣ်အဆၢကတီၢ်ဒီးယသးပ့ၤနီၣ်အီၤတသ့နီတဘျီဘၣ်န့ၣ်လီၤ”

သရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီဒ်အမ့ၢ်ၦၤဟဲလၢၦၤဒိထါသ့အကီၢ်ႇစီၤမုၢ်ပျီတဂၤအသိးအ၀ဲမၤကတၢၢ်န့ၢ်က့ၤယၤအတၢ်တဲလၢထါဖိကဒီးတဆၢစံး၀ဲ=တံနိဧၢႇ“ထံကီၢ်ကလုာ်တၢ်ဂံၢ်ဘါႇကၠိသရၣ်ကၠိဖိမူဒါႉႉ”၀ံၤနံၤထီၣ်၀ဲကမူၣ်ကမူၣ်လီၤႉ လၢတၢ်နံၤကမှံဖိအလီၢ်ခံန့ၣ်ယထံၣ်ဘၣ်အတၢ်သူၣ်မုာ်သးမံအကဒုကယီၢ်တဖၣ်အိၣ်ဖျါ၀ဲကြၢၢ်ကလာ်လၢအမဲာ်သၣ်အလိၤန့ၣ်လီၤႉ

ဖဲပကတိၤသကိးတၢ်အခါသရၣ်မုၣ်မူကပြုၢ်ဖီဆ့ၣ်နီၤဒိကနၣ်တၢ်လၢပကျါကစုဒုဖိတသီၣ်တသဲ၀ဲဘၣ်ႉ သရၣ်မုၣ်မူကပြုၢ်ဖီမ့ၢ်ကၠိသရၣ်မုၣ်ဖိသိၣ်လိတၢ်လၢအ့ၤဘ့ၤန့စၢ်တၢ်သးခုကစီၣ်တီၤခၢၣ်သးကၠိအိၣ်လၢခ့ပူၤကရူၢ်ႇလူၤသီကီၢ်ဆၣ်ႇမုၢ်တြီၤကီၢ်ရ့ၣ်န့ၣ်လီၤႉ အနီၢ်ကစၢ််သ၀ီတခီအိၣ်လၢဘိၣ်နၢ်ဒၢန့ၣ်လီၤႉ ယတဲအီၤ=“သရၣ်မုၣ်ႇယနၢ်ဟူဘၣ်သရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီတဲဘၣ်ၦၤအတၢ်လဲၤခီဖျိဒီးယအဲၣ်ဒိးနၢ်ဟူဘၣ်သးလၢနတၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်တနီၤစ့ၢ်မီၣ်ႉ မ့ၢ်သ့တခီမီၣ်ႉႉႉ”အ၀ဲနံၤကမှံထီၣ်၀ဲဃံလၤလီၤအဲၣ်ကဖီလီဖိဒီးတဲထီၣ်၀ဲ=“ယဲဒုယတၢ်လဲၤခီဖျိတအိၣ်အါအါဘၣ်”ဒီးတဲဘၣ်ၦၤလၢအကၠိအဂ့ၢ်တနီၤဒ်အံၤလီၤ=

“ပ၀ဲဒၣ်ပအိၣ်လၢကစၢၢ်ခိၣ်ကလိကျါပတကျၢပတခီႇပတထံၣ်ဘၣ်ၦၤကူၣ်ဘၣ်သ့အါအါဘၣ်ႉ ပတထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးၦၤတမှံၤ(ကီၤလၤ၀ါ)နီတခီၣ်နီတဘျီဘၣ်ႉ ဖိဒံဖိသၣ်အိၣ်လၢပသ၀ီတဖၣ်န့ၣ်စ့ၢ်ကီးတထံၣ်ဘၣ်၀ဲကီၤလၤ၀ါႇစဲးချံႇသိလ့ၣ်ႇဟံၣ်ဒိၣ်ကျိၤသွါတဖၣ်နီတခီၣ်ဘၣ်ႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိတုၤမ့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်၀ဲတၢ်တဖၣ်န့ၣ်အဂီၤလၢလံာ်ပူၤတဘျီစံး၀ဲတကူၢ်သ့ၣ်ႇသါမ့ၢ်ဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ်သါကပိာ်ကီၤလၤ၀ါအခံတနီၤႇသါကနီသိလ့ၣ်တနီၤႇသါကနီစဲးချံတနီၤလီၤႉ ဖဲန့ၣ်ယတဲက့ၤအ၀ဲသ့ၣ်ႇသုတၢ်ဆိန့ၣ်ဂ့ၤမးႉ ဘၣ်ဆၣ်သုတၢ်ပညိၣ်န့ၣ်အပတီၢ်တဘၣ်တုၤဖဲန့ၣ်ဒီးကတၢၢ်ကွံာ်ဖဲန့ၣ်ဘၣ်ႉ သုတထံၣ်ဘၣ်ၦၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်အဃိသုမၤလိတၢ်သုတၢ်ပညိၣ်အိၣ်တုၤဖဲန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်သးဟးဂီၤတဂ့ၤႇကျဲးစၢးဆူၣ်ဆူၣ်မုၢ်တနံၤသုကကဲထီၣ်ဘၣ်ၦၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ႇသုပတီၢ်ကထီန့ၢ်ဒံးၦၤနီသိလ့ၣ်ၦၤနီစဲးချံဖိတဖၣ်အပတီၢ်န့ၣ်လီၤႉ

ၦၤဖိသၣ်တနီၤအဲၣ်ဒီးအိၣ်ကၠိဘၣ်ဆၣ်မိၢ်ပၢ်ဆှၢတန့ၢ်အဃိတထီၣ်ဘၣ်ကၠိဘၣ်ႉ ဘၣ်ကွၢ်ပုၢ်လၢဟံၣ်တနီၤႇလဲၤဖဲးစၢၤမိၢ်ပၢ်တၢ်လၢသံၣ်ပူၤဃုးပူၤတနီၤလီၤႉ ယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်လဲာ်လၢယဒီပုၢ်၀ဲၢ်အကျါယမ့ၢ်ၦၤလၢအဖျိထီၣ်ကၠိအဆိကတၢၢ်တဂၤလီၤႉ ယဒီပုၢ်၀ဲၢ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ်အဲၣ်ဒိးထီၣ်ဘၣ်သးကၠိဘၣ်ဆၣ် မ့ၢ်လၢဟံၣ်ဃီတၢ်ကီတၢ်ခဲအဃိတအိၣ်ဘၣ်ကၠိဘၣ်ႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအတမၤမုာ်ယသးဘၣ်ဖးဒိၣ်တခါလီၤႉ ခဲအံၤယသိၣ်လိတၢ်အိၣ်ဒံးဒၣ်ထဲတနံၣ်ႇယမ့ၢ်ၦၤအသီအဃိယတၢ်လဲၤခီဖျိတအိၣ်အါအါဒံးဘၣ်ႉ လၢပကၠိန့ၣ်ၦၤကၠိဖိအိၣ်(၈၀)ဘျဲၣ် သရၣ်အိၣ်၀ဲ(၇)ဂၤလီၤႉ ကၠိဖိတဖၣ်အဲၣ်ဘၣ်ယၤဒီးယအဲၣ်ဘၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ကိးဂၤဒဲးလီၤႉ ယမ့ၢ်ၦၤလၢအနုာ်လီၤမၤတၢ်သီသီအဃိ တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢယကဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤဒီးလဲၤခီဖျိအီၤန့ၣ်တအိၣ်နီတမံၤဘၣ်ႉ ကၠိဖိမိၢ်ပၢ်တၢ်ကတိၤစ့ၢ်ကီးတဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ကီနီတဘျီဒံးဘၣ်ႉ ဒီတနံၣ်ညါယလဲၤခီဖျိဘၣ်ယဲဂ့ၤဂ့ၤလီၤႉ တၢ်လၢအမၤမုာ်ယၤဒီးမၤသးခုယၤအဂၤတမံၤန့ၣ်မ့ၢ်လၢယဖးဘၣ် KTWG ထုးထီၣ်၀ဲ“ပဃူပၦိၤ”ကၠိလံာ်တၢ်ကစီၣ်အဃိလီၤႉ လၢလံာ်ပူၤပဖးဘၣ်ကၠိအဂၤတဖၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အဂုၤအဂၤလၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ်ႇလုၢ်ဖိထါဖိတဖၣ်ယသးခုသးမုာ်ဒိၣ်လီၤႉ စံးဘျုးဘၣ် KTWG ကညီကၠိသရၣ်မၤသကိးတၢ်ကရူၢ်ဒိၣ်မးလီၤႉ ယမ့ၢ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်အဃိယသးခုပာ်ကဖၢယသးလၢယတၢ်ဖံးတၢ်မၤပူၤထီဘိလီၤႉႉ”

ဖဲပကနၣ်သရၣ်ဖိနီၢ်မူကပြုၢ်ဖီတဲဘၣ်ၦၤအတၢ်လဲၤခီဖျိလၢအၦဲၤဒီးတၢ်သူၣ်မုာ်သးမံလၢအတၢ်နံၤကမှံဖိတဖၣ်အခါႇပကနၣ်ဒီးပတၢ်သူၣ်မံသးမုာ်တဖၣ်လီၤထွံလီၤယွၤပိာ်ထွဲအခံလၢအတၢ်နံၤကမှံဖိအကျါန့ၣ်လီၤႉ ကၠိသရၣ်အတၢ်အိၣ်မူပမ့ၢ်လဲၤခီဖျိအီၤဒ်ခ့ပူၤအ့ၤဘ့ၤန‹စၢ်တီၤခၢၣ်သးကၠိသရၣ်မုၣ်ဖိနီၢ်မူကပြုၢ်ဖီအတၢ်လဲၤခီဖျိဘၣ်အသိးကိးနီၢ်ဂၤဒဲးဒီးကမ့ၢ်တၢ်မုာ်ဆံးဒိၣ်လဲၣ်နီၤႉႉႉဆၢလၢကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်/မုၣ်တဖၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိကမုာ်လၤသးဖှံဒီးဃံလၤ၀ဲဒၣ်ကိးနီၢ်ဂၤဒဲးဒ်သရၣ်မုၣ်ဖိနီၢ်မူကပြုၢ်ဖီအသိးတက့ၢ်န့ၣ်ႇမ့ၢ်ယတၢ်မိၣ်န့ၢ်ဆၢမုၢ်လၢ်ဒီးယတၢ်ဆၢဂ့ၤဆၢ၀ါဘၣ်ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကၠိသရၣ်တဖၣ်ကိးနီၢ်ဂၤဒဲးန့ၣ်လီၤႉ

ခဲအံၤယတထံၣ်လိာ်ဘၣ်က့ၤယသးဒီးသရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီဘၣ်အိၣ်၀ဲ(၁၈)နံၣ်လံႉ ယတၢ်ဆိကမိၣ်မ့ၢ်တကမၣ်ဘၣ်တခီလၢအပူၤကွံာ်တဆံသၢနံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲ ၂၀၀၈ နံၣ် အခါန့ၣ်ႇယကွၢ်ဘၣ်ၦၤဒိဃာ်တၢ်ဂီၤမူ Documentary တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးဒီးပယီၤသုးဟဲထီၣ်ဆူမုၢ်တြီၤကီၢ်ရ့ၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤဒီးဟးဒွဲၣ်အူအီၣ်ကွံာ်၀ဲသ၀ီဖိတဖၣ်အဟံၣ်အဃီႇဟးဒွဲၣ်အူအီၣ်ကွံာ်၀ဲၦၤသ၀ီဖိတဖၣ်အခုးလီၢ်သံၣ်လီၢ်ဒီးအဘုဖီတဖၣ်လၢတၢ်ပာ်ကီၤမၤနီၣ်မၤဃါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ယထံၣ်ဘၣ်လၢတၢ်ဂီၤမူပူၤႇ ၦၤဟံးတၢ်ကစီၣ်ဖိတဂၤသံကွၢ်ဒီး(interview)၀ဲၦၤသ၀ီဖိစံၣ်အိၣ်ခူသူၣ်လၢၦၢ်ပူၤတဖၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤႇၦၤလၢအစံး ဆၢတၢ်အကျါပၣ်ဃုာ်ဒီးသရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီန့ၣ်လီၤႉ ယထံၣ်လၢသရၣ်မုၣ်လ့လ့ၣ်ဖီစံးဆၢက့ၤၦၤဟံးတၢ်ကစီၣ်ဖိအတၢ်သံကွၢ်ဒီးစံး၀ဲႇ“စးထီၣ်လၢယနီၢ်ဆံးခါလံၤလံၤတုၤလၢယသးၦၢ်ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤန့ၣ်ယတအိၣ်ဘၣ်မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်လၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤနီတဘျီဘၣ်ႉ မ့ၢ်လၢဒုၣ်ဒါပယီၤတဖၣ်အတၢ်ဟဲထီၣ်မၤအၢမၤသီတၢ်ႇဟဲထီၣ်မၤသံမၤ၀ီပၦၤကလုာ်ႇဒွဲၣ်ဒူဒွဲၣ်သ၀ီႇဒွဲၣ်မၤဟးဂီၤကွံာ်ပဃုးပသံၣ်ပဘုဖီပတၢ်အီၣ်တၢ်အီတဖၣ်ကိးနံၣ်ဒဲးအဃိလီၤႉ မ့ၢ်ဆံးယံာ်မးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ်က့ၤပကညီကီၢ်တၢ်သဘျ›ဒီးပကအိၣ်မုာ်အိၣ်ခုၣ်ဘၣ်က့ၤလဲၣ်န့ၣ်ယဆိမိၣ်မၣ်တဘၣ်လၢၤဘၣ်ႉႉႉ”စံး၀ဲႉ

ဖဲယကွဲးလံာ်အံၤအခါ(၂၀၂၁)ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်ႇ ပယီၤသုးတဖၣ်ဟဲထီၣ်ဆူသုးက့(၅)မုၢ်တြီၤကီၢ်ရ့ၣ်ပူၤခးသံၦၤသ၀ီဖိႇဒွဲၣ်အူအီၣ်ကွံာ်သ၀ီဖိတဖၣ်အခုးလီၢ်သံၣ်လီၢ်ႇတၢ်ဒုးတၢ်ယၤကဲထီၣ်ဒီးသ၀ီဖိ(၃၀၀၀)ဃၣ်ဃၣ်ဘၣ်စံၣ်မှံအိၣ်ခူသူၣ်လၢမံၤခိၣ်သိၣ်လာ်ဒ်ထိၣ်ဂံာ်ဆီမံၤအသိးလၢတၢ်အီၣ်တၢ်အီတပိာ်ထွဲအခံဘၣ်အဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤႉ ပယီၤသုးမီၤစိရိၤကရူၢ်လၢအအဲၣ်ဒိးဟံးစိဟံးကမီၤအီၣ်တူာ်အီၣ်ကလီၤကွံာ်ပၦၤကလုာ်(ဃုာ်ဒီးကလုာ်ဒူၣ်ဂုၤဂၤ)အတၢ်ထူးတၢ်တီၤတဖၣ်ႇဒီးပယီၤၦၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤအပဒိၣ်ပၦၢ်လၢအဟံးဃာ်ကျၢၤ၀ဲပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူလၢအအဲၣ်ဒိးလုၢ်ဘၢဒိၣ်စိလၢပၦၤကလုာ်(ဃုာ်ဒီးကလုာ်ဒူၣ်ဂုၤဂၤ)အဖီခိၣ်တဖၣ်အံၤႇပမ့ၢ်တဒုးလီၤၦီၢ်ကွံာ်အီၤတဲာ်တဲာ်ဖျုဖျုဘၣ်ႇဒီးပသူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤ“ဖဲၤဒြၢၤဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်စံၣ်ကီၢ်စဲၣ်ပာ်ဖှိၣ်ကီၢ်စၢဖှိၣ်”သနူမ့တန့ၣ်ဘၣ်သမၠးန့ၣ်ႇတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်လၢပၦၤကလုာ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်တဖၣ်အံၤပကဘၣ်ဆဲးတူၢ်ကဒီးဒံးအီၤဆူညါခီတုၤလၢပဖိစိၤလံၤစိၤကဒီးန့ၣ်လီၤႉ

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိစးထီၣ်လၢဆၢကတီၢ်ခဲအံၤႇမ်ပကဘှါလီၤက့ၤပစုလၢအသံၣ်တံၢ်ဃာ်လိာ်အသးဒီးဒုၣ်ဒါပယီၤသုးမီၤစိရိၤလၢအတတီဒီးပၦၤကလုာ်ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ်လၢအဆိအချ့ႇ၀ံၤဒီးပကဘၣ်ဖီၣ်လိာ်သကိးက့ၤပစုဒီးကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢသိၣ်မှံၤကရၢတဖၣ်ဒ်လၢညါမၤနၢၤပျီဆၢကတီၢ်ခါအသိးႇဒီးဒုးလီၤၦီၢ်သကိးက့ၤပယီၤသုးမီၤစိရိၤကရူၢ်ဒီးပယီၤပလုာ်ဒိၣ်စိသနူအံၤတုၤလၢအထူၣ်တဲာ်အဂံၢ်ဖျိးကွံာ်တစုန့ၣ်တက့ၢ်ႉ ဒုၣ်ဒါန့ၣ်မ့ၢ်ၦၤလၢအကူၣ်သံၦၤလီၤႉ ၦၤလၢအပာ်အဒုၣ်ဒါလၢအတံၤသကိးႇ တၢၣ်ပီၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီးအဒုၣ်အဒါတဂၤန့ၣ်မ့ၢ်ၦၤလၢအခိၣ်နူာ်တထံတဆးဘၣ်ဒီး မ့ၢ်ၦၤလၢအဃုစၢၣ်သံလီၤဒၣ်အနီၢ်ကစၢ်အကိာ်န့ၣ်လီၤႉ ကညီဖိဒီတကလုာ်ဒီးတၢ်ပၢၢ်ဆၢခိၣ်နၢ်သိၣ်ဒူကိးနီၢ်ဂၤဒဲးႇမ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဖးသးဆးႇတၢ်သူၣ်ဒူသးဒူႇတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါႇနၢၤဒုၣ်နၢၤဒါန့ၣ်တက့ၢ်ႉ

လၢ= တံနိ (သ၀ီတါ)