ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤဒီးတၢ်ဒီသဒၢဆိဃ၁်အီၤအကျိၤအကျဲတဖၣ်

“ပိ၁်မုၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့” တၢ်ဟ့ၣ်ပီညါ တၢ်ကွဲးထီရီၤ(၄)

ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤဒီးတၢ်ဒီသဒၢဆိဃ၁်အီၤအကျိၤအကျဲတဖၣ်

တၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်(Cervical Cancer)အံၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ် မ့ၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါတခါလၢ အကဲထီၣ်သး အါခံခါတခါလၢၦၤပိာ်မုၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အံၤမ့ၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါတကလုာ်လၢအဒိၣ်ထီၣ်ရၤလီၤအသးကယီယီန့ၣ်လီၤႉပမ့သမံသမိးဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်ဘျိၣ်ဘျ့ႇ(Human papilloma)တၢ်ဃၢ်အိၣ်ႇတအိၣ် ပမ့သမံသမိးအီၤမး ပပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤအီၤလၢအမ့ၢ်ခဲစၢၣ်ဧါႇတမ့ၢ်ခဲစၢၣ်ဧါဘၣ်အံၤသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ တၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးစံးတၢ်န့ၣ်ဒၢလီၢ်ဆၢလာ်တၢ်ပူၤဒီတကျိၤအံၤန့ၣ်လီၤႉ

ဘၣ်မနုၤအဃိကဲထီၣ်သးလဲၣ်
ၦၤလၢအတူၢ်ဘၣ်၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါတဖၣ်အါဒၣ်တက့ၢ်န့ၣ်ကဲထီၣ်ခီဖျိ(Human Papilloma Virus(HPV) တၢ်ဃၢ်တကလုာ်အံၤအဃိဒီးတၢ်ဃၢ်အံၤအါဒၣ်တက့ၢ်န့ၣ်ကဲထီၣ်ခီဖျိမုၣ်ခွါတၢ်မံဃုာ်န့ၣ်လီၤႉအနီၢ်နီၢ်န့ၣ်ၦၤလၢအဒိၣ်တုၤခိၣ်ၦဲၤတဖၣ်အါဒၣ်တက့ၢ်အိၣ်၀ဲဒီး(HPV)တၢ်ဆါဃၢ်န့ၣ်လီၤႉ(HPV)တၢ်ဃၢ်တနီၤန့ၣ်တမၤကီမၤခဲနၤဘၣ်ဘၣ်ဆၣ်တနီၤန့ၣ်ကဲထီၣ်၀ဲမုၣ်ခွါက့ၢ်ဂီၤတၢ်ထူးသ့၀ဲအသိးတနီၤန့ၣ်ကဲထီၣ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါစ့ၢ်ကီးသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်(၇၀)မျးကယၤန့ၣ်ကဲထီၣ်ခီဖျိ(HPV)တၢ်ဃၢ်(၁၆)ကလုာ်ဒီး(HPV)တၢ်ဃၢ်အကလုာ်(၁၈)အဃိန့ၣ်လီၤႉတၢ်ဟံးန့ၢ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်ဘျိၣ်ဘျ့ဒီးတၢ်သမံသမိးဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်လၢ(PAP test)ဒီး(HPV DNA test)သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်သမံသမိးခံကလုာ်လၢာ်အံၤန့ၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်ဘျိၣ်ဘျ့န့ၣ်လီၤႉ

•(PAP test)တၢ်သမံသမိးအံၤတၢ်သမံသမိး၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးစဲလ်လၢအတမ့ၢ်ညီနုၢ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်အအိၣ်ႇတအိၣ်ဧါန့ၣ်လီၤႉ
•မ့မ့ၢ်တၢ်သမံသမိးလၢ(HPV DNA test)ခီန့ၣ် သမံသမိးတၢ်ဃၢ်အကလုာ်လၢအကဲထီၣ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်သ့အါတဖၣ် အံၤ န့ၣ်လီၤႉ
ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးကဲထီၣ်အံၤခီဖျိလၢ(HPV)တၢ်ဃၢ်တကလုာ်ဧိၤအဃိတမ့ၢ်ဘၣ်ႉကဲထီၣ်ခီဖျိတၢ်ဂ့ၢ်လၢအဂၤတဖၣ်သ့၀ဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤႉတၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအံၤကဲထီၣ်သးလၢတၢ်လီၤစၢၤလီၤသွဲၣ်အဃိစ့ၢ်ကီးသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ

ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်
တၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢပတီၢ်န့ၣ်အတဒုးနဲၣ်ပၠးနၤတၢ်ဆါအတၢ်ပနီၣ်ဘၣ်ႉတၢ်အဃိန့ၣ်ၦၤတပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ်ဒီးၦၤသ့ၣ်ညါက့ၤလၢလီၢ်ခံလၢအဆဲးခံလံန့ၣ်လီၤႉနမ့တူၢ်ဘၣ်လၢနအိၣ်ဒီးတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤလံန့ၣ်လဲၤသမံသမိးကွၢ်အီၤလၢကတၢ်ဆါဟံၣ်မ့ၢ်အမ့ၢ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်ဧါႇတမ့ၢ်ဧါန့ၣ်တက့ၢ်ႉ
-ဖဲနမံဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါအခါသွံၣ်လီၤ
-သွံၣ်ဟဲလၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤ
-လၢပိာ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤပူၤန့ၣ်သွံၣ်ကလီၤဒ်တညီနုၢ်အသိးဘၣ်
-သွံၣ်ကတၢၢ်၀ံၤမးသွံၣ်က့ၤဟဲကဒါ
-လၢပိာ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤပူၤန့ၣ်သွံၣ်၀ါကလီၤပၣ်ဃုာ်ဒီးသွံၣ်ႇကနၢအုၣ်နၢတမုာ်ဘၣ်
-ဆံၣ်ဆါခါကိၢ်အူ
-ဖဲနမံဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါအခါန့ၣ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤကဆါ၀ဲ
တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤကဲထီၣ်သးသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ကဲထီၣ်သးလံန့ၣ်လဲၤပၠးလဲၤသမံသမိးအီၤလၢတၢ်ဆါဟံၣ်တက့ၢ်ႉ
ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါသုတကဲထီၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်ပကဘၣ်တြီဆၢဒီသဒၢအီၤဒ်လဲၣ်ႉ
⁃တၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢအံၤဖိသၣ်ပိာ်မုၣ်စးထီၣ်အိၣ်(၉)နံၣ်န့ၣ်ကြၢးဆဲး၀ဲလံန့ၣ်လီၤႉ (ပလီၢ်ႉႉႉၦၤလၢအမ့တမံဃုာ်ဘၣ်ဒီးၦၤပိာ်ခွါနီတဘျီဒံးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကသံၣ်အံၤအတၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး ကအိၣ်၀ဲ(၁၀၀)မျးကယၤၦဲၤၦဲၤလီၤႉ
⁃တၢ်သမံသမိး(HPV/Pap test)ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်ဘျိၣ်ဘျ့အံၤ စးထီၣ်(၂၅-၆၅)နံၣ် နမ့သမံသမိးအီၤ(၅)နံၣ်တဘျီ ထီဘိန့ၣ်နကသ့ၣ်ညါဘၣ်၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အံၤလၢအဆိတချ့န့ၣ်လီၤႉနမ့သ့ၣ်ညါအီၤဆိမးနကူစါယါဘျါတၢ်ဆါအံၤကသ့၀ဲချ့န့ၣ်လီၤႉၦၤလၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လီၤစၢၤလီၤသွဲၣ်အိၣ်ပာ်လၢခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအံၤတဖၣ်ခီန့ၣ်ကြၢးသမံသမိးဆိဃာ်၀ဲလၢအဆိအချ့န့ၣ်လီၤႉ
⁃နတဘၣ်မံဃုာ်ဒီးၦၤပိာ်ခွါအဂၤအါဘၣ်ႉဖဲနမံဃုာ်တဘျီလၢ်လၢ်သူတၢ်ဒီသဒၢတခါခါဒ်န့ၣ်မးကဒီသဒၢန့ၢ်၀ဲ(HPV)တၢ်ဃၢ်လၢအဒုးကဲထီၣ်၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ
⁃ဟးဆှဲးတၢ်အီမီာ်ထူတက့ၢ်ႉခီဖျိဂာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအပၣ်ဃုာ်လၢမီာ်ထူဒီးညါသူးကျါတဖၣ်အံၤအဃိ ၦၤပိာ်မုၣ်လၢအအီမီာ်ထူသ့သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်ကဲထီၣ်အမျးကယၤသ့အါန့ၢ်ဒံးၦၤပိာ်မုၣ်လၢအတအီမီာ်ထူဘၣ်တဖၣ်အံၤသ့၀ဲခံဆးညါန့ၣ်လီၤႉ
⁃တဘၣ်ဟံဖိအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိတလီၢ်လီၢ်ဘၣ်ႉၦၤပိာ်မုၣ်လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိ(၃)ဂၤဆူမဲာ်ညါတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်၀ဲဒၣ်လီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ် တၢ်ဆါသ့အါ၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
⁃သးဘီၣ်ဒံးအခါတဘၣ်ဟံဖိတဘၣ်ဒၢဘၣ်ႉၦၤပိာ်မုၣ်(၁၇)နံၣ်ဆူဖီလာ်လၢအဒၢထီၣ်အဆိကတၢၢ်တဘျီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အသးမ့ၦၢ်ထီၣ်န့ၣ်ဘၣ်၀ဲဒၣ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါသ့၀ဲ(၂)ဆးညါန့ၣ်လီၤႉ
⁃ဟးဆှဲး(Diethylstilbestrol)ဟီၣ်မိကသံၣ်တကလုာ်အံၤတက့ၢ်ႉကသံၣ်အံၤအါဒၣ်တက့ၢ်ၦၤသူ၀ဲလၢကဒီသဒၢၦၤပိာ်မုၣ်ဟုးသးသုတလီၤတဲာ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉနဒၢအခါနမ့သူဘၣ်ကသံၣ်၀ဲအံၤန့ၣ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါကဘၣ်နၤသ့အါ၀ဲဒီးဖိသၣ်မုၣ်ဂီၤက့လ့ဖိလၢနအိၣ်ဖျဲၣ်လီၤ၀ဲအံၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်၀ဲဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်သ့အါ၀ဲအဃိလီၤဘၣ်ယိၣ်၀ဲဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤႉ

ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်မ့ကဲထီၣ်န့ၣ်ကဘၣ်ကူစါယါဘျါအီၤဒ်လဲၣ်ႉ
ဒ်သိးနကသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်မ့ၢ်ဧါႇတမ့ၢ်ဧါအဂီၢ်န့ၣ်နကဘၣ်သမံသမိးဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်ဘျိၣ်ဘျ့တကးဒံးဘၣ်နကဘၣ်သမံသမိးအီၤလၢ(Colposcopy)တၢ်ကွၢ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးပူၤလၢတၢ်ဂီၤႇဒီးတၢ်ဟံးန့ၢ်ညၣ်သမံသမိးအီၤန့ၣ်လီၤႉ

နမ့အိၣ်ဒီးဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါလီၤတံၢ်လံမ့ၢ်တၢ်ဆါအံၤအပတီၢ်တုၤဖဲလဲၣ်လံန့ၣ်နကြၢးသမံသမိးအီၤန့ၣ်လီၤႉ
-လၢနဒၢလီၢ်ႇပိာ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤႇၦံာ်ဖးဒိၣ်ဒီးဆံၣ်ဒၢတဖၣ်န့ၣ်ခဲစၢၣ်အစဲလ်ရၤလီၤသးအိၣ်ႇတအိၣ်န့ၣ်နကဘၣ်သမံသမိးအီၤ
-ဒ်သိးနကသ့ၣ်ညါဘၣ်နဒၢလီၢ်အကပိၤကပၤ နဃံႇနသွံၣ်ဒီးနကလ့ၢ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်သးအံၤအဂီၢ်န့ၣ်နကဘၣ် သမံသမိးနသွံၣ်ႉ
-တၢ်လီၢ်လၢခဲစၢၣ်တၢ်ကိၣ်လိၣ်အိၣ်အလီၢ်မ့ၢ်အဒိၣ်အဆံးထဲလဲၣ်လံဒီးမ့ၢ်အရၤလီၤသးလၢတၢ်လီၢ်အဂၤအိၣ်တအိၣ်န့ၣ် နကဘၣ်မၤကွၢ်အီၤလၢခီၣ်ဖၠူထၢၣ်ၦၤဒိအဲးစရ့(CT scan)ႇသၤလဲၣ်(MRI)ႇ(X-ray)သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် လီၤႉ

တၢ်လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်အံၤနကူစါယါဘျါဘၣ်အီၤဘံဘူ၀ဲဒိၣ်မးလီၤႉနမ့သ့ၣ်ညါခဲစၢၣ်အံၤလၢအဆိအချ့မး နကူစါယူါဘျါအီၤန့ၢ်၀ဲဘၣ်ဆၣ်ဒ်ပတဲတ့ၢ်ဃာ်လၢတၢ်ဖီခိၣ်အသိးလီၤခီဖျိတၢ်ဆါအံၤတနဲၣ်ပၠး၀ဲတၢ်ပနီၣ်ဘၣ်အဃိ အါဒၣ်တက့ၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအံၤကဲထီၣ်န့ၢ်လၢအလီၢ်ခံတပတီၢ်မးပသ့ၣ်ညါက့ၤအီၤန့ၣ်လီၤႉ

တၢ်ဆါအံၤတၢ်ကူစါယါဘျါအီၤအကျိၤအကျဲအိၣ်၀ဲ(၃)ကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ
၁၊၊ ကဘၣ်ဖွဲးကူစါယါဘျါအီၤ
တၢ်လီၢ်လၢခဲစၢၣ်စဲလ်ရၤလီၤသးအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တၢ်ကဘၣ်ဖွဲးထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤလီၤႉဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢခဲစၢၣ်အပတီၢ်ႇက့ၢ်ဂီၤလၢစဲလ်ရၤလီၤသးတဖၣ်အံၤအဖီခိၣ်ဒီးလီၤဆီက့ၤ၀ဲလၢတၢ်ဖွဲးထုးထီၣ်ကွံာ်က့ၢ်ဂီၤအအါအစှၤန့ၣ်လီၤႉ လၢဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးအကပိၤကပၤတကးဒံးဘၣ်ပိာ်မုၣ်ဒံၣ်ထၢၣ်ဒၢဒီးဒံၣ်ကျိၤႇၦံာ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ် တၢ်ကဖွဲးထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤသ့၀ဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤႉ
၂၊၊ တၢ်ကူစါယါဘျါလၢ လီသဟီၣ်
တၢ်ဆါကဲထီၣ်သးသီသီအခါန့ၣ်နသူ၀ဲဒၣ်(လီသဟီၣ်)တၢ်ကူစါယါဘျါအံၤသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
၃၊၊ တၢ်ကူစါယါဘျါလၢသွီကသံၣ်

ဖဲခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအပတီၢ်ဟဲထီထီၣ်အခါန့ၣ်ဒ်သိးခဲစၢၣ်စဲလ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤသုတရၤလီၤသးအါထီၣ်တဂ့ၤအဂီၢ် သရၣ်ကသွီန့ၢ်နၤထူၣ်ပျၢ်ကသံၣ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉဘၣ်ဆၣ်နသွံၣ်ကက့ၤကလီၤမၢ်ဆိ၀ဲႇအိၣ်ဖျဲၣ်ကျိၤကအံၣ်လီၤမ့တမ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်တၢ်ကိၣ်လိၣ်ကဟဲညိးထီၣ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ

ဒ်တၢ်ကတိၤအိၣ်ပာ်အသိး“တၢ်ဒီသဒၢန့ၣ်ဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံးတၢ်ကူစါယါဘျါ”န့ၣ်လီၤႉ ဒ်သိးဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ် သုတကဲထီၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ် လၢသးနံၣ်အဖီခိၣ် ကသံၣ်ဒီသဒၢလၢၦၤပိာ်မုၣ်ကြၢးဆဲး၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကဘၣ်ဆဲး၀ဲထီဘိဒီးကသမံသမိးဘၣ်ဒၢလီၢ်တၢ်ဘျိၣ်ဘျ့ဒ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်၀ဲနံၣ်အသိးထီဘိအဂ့ၢ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးဆီၣ်တခူထီၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉ