လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၁၂ သီ, ၂၀၂၄ နံၣ်, ခ့ၣ်အဲးစံၣ်
ကီၢ်အမဲရကၤထံကီၢ်တၢ်ဃုထၢဝံၤအလီၢ်ခံအမဲရကၤကီၢ်ခိၣ်လၢကဟဲထီၣ်အသီမ့ၢ်ဝဲဒၣ်(ဒီနထြၢၣ်)အစိၤအံၤန့ၣ်ဘၣ်ထွဲဒီးပူၤကွံၥ်ကီၢ်အမဲရၤကၤပဒိၣ်ပၥ်လီၤပၥ်ဝဲအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ပှၤဒဲကဝီၤဖိဘၣ်ယိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကပတုၥ်ကွံၥ်ဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ်ပှၤဒဲကဝီၤဖိလၢအပၣ်ဃုၥ်လၢတၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်စံးဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ်(၆)သီအနံၤကီၢ်အမဲရကၤမၤဝဲတၢ်ဃုထၢအဆၢဟးထီၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်(ရံးပါပလံကဲပၣ်တံၣ်)(ဒီနထြၢၣ်)န့ၢ်ဝဲတၢ်ဖးအါကတၢၢ်ဒီးမၤနၢၤဝဲဒၣ်တၢ်ဃုထၢတဘျီအံၤဝံၤအလီၢ်ခံထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ဆီတလဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ကိးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤန့ၣ်ပှၤလၢအဟူးဂဲၤပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယၥ်သ့ၣ်တဖၣ်ပဲၥ်ထံနီၤဖးဝဲလၢတၢ်တြူၤသံကွံၥ်သ့ဝဲဒီးလၢတၢ်ကစီၣ်ဟူထီၣ်သါလီၤဒ်အံၤအဖီခိၣ်ဘၣ်ယိၣ်ဝဲဒၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်အူးပၠၣ်ဒဲကဝီၤဖိလၢအပၣ်ဃုၥ်လၢတၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲပူၤတဂၤစံးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်တၢ်မ့ၢ်ပတုၤကွံၥ်ဝဲဒၣ်မ့ၢ်ဟဲကဲထီၣ်အသးအနီၢ်ကီၢ်န့ၣ်ကကီကခဲဝဲဒၣ်လၢပဂီၢ်ဖးဒိၣ်ညါန့ၣ်လီၤ. ပတၢ်မုၢ်လၢ်သ့ၣ်တ ဖၣ်ဒီးပတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲလီၤ. လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်ၡူကွံၥ်သ့ဝဲလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်န့ၣ်အိၣ်လၢဒဲကဝီၤအပူၤန့ၣ်ပဟးထီၣ်ဟးလီၤတသ့ဘၣ်. ပဟးထီၣ်လၢတၢ်ချၢတန့ၢ်ဒီးတၢ်ဖံးတၢ်မၤစ့ၢ်ကီးတ အိၣ်ဘၣ်မီၤနီၤ.”အဂ့ၢ်န့ၣ်စံးဘၣ်ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ကညီတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်အမဲရကၤခိၣ်(ဒီနထြၢၣ်)အံၤဘၣ်ဃးဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယၥ်တၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်တမ့ၢ်လၢကပၥ်ဝဲလၢတၢ်အရ့ဒိၣ်နီၢ်ဂံၢ်(၁)ဘၣ်ဒီးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအတၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲတၢ်ဂ့ၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ကတြူၤသံကွံၥ်ဝဲသ့အဂ့ၢ်န့ၣ်အ့ၡၢၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီခွဲးယၥ်ဒီးပှၤမၤတၢ်ဖိဂ့ၢ်ဝီအပှၤဟ့ၣ်ကူၣ်တၢ်ကရၢပှၤနဲၣ်တၢ်အခိၣ်(Phil Robertson)စံးဘၣ်ဝဲ(The Nation)တၢ်ကစီၣ်သန့ၤဖဲမဟါအနံၤန့ၣ်လီၤ.
စးထီၣ်ဖဲပူၤကွံၥ်လါယူၤလံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢဒီတကျိၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကရၢ(UNHCR)ဒီးကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်မၤလီၤတံၢ်သမံသမိးက့ၤဝဲဒၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤကျဲဝံၤအလီၢ်ခံလၢတၢ်ကကိးဝဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိဆူကီၢ်အမဲရကၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲအံၤန့ၣ်ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်မၤဝဲလၢ(ဘၣ်ဒိယါ)ဒီး(ထါမဟ့ၣ်)ဒဲကဝီၤခံဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဒ်န့ၣ်အသိး(ဘၣ်ဒိယါ,ထါမဟ့ၣ်)ဒဲကဝီၤဃုၥ်ဒီး(အူးပၠၣ်)ဒဲကဝီၤစ့ၢ်ကီးဟဲပၣ်ဃုၥ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ကိးဝဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤအိၣ်ဒံးဒၣ်ထဲကီၢ်အမဲရၤကၤထံကီၢ်တဘ့ၣ်ဧိၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးအမဲရကၤကီၢ်ခိၣ်(ကၠိဘဲၣ်ဒါ)စ့ၢ်ကီးဘၣ်ထွဲဒီးပှၤဘၣ် ကီဘၣ်ခဲဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ်(၂၀၂၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်ကကိးဝဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပှၤအဂၤ(၁၂၅,၀၀၀)ဘျဲၣ်အကျါပၣ်ဃုၥ်ဒီးကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်သ့ၣ်ညါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနၥ်က့လၢကီၢ်အမဲရၤကၤမၤဝဲတၢ်ဃုထၢဒီတကတီၢ်အပူၤန့ၣ်တၢ်စံးဆၢလၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်ဒီးတၢ်မ့ၢ်ကွၢ်က့ၤလၢကီၢ်ခိၣ်(ဒီနထြၢၣ်)ကတိၤလီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်တၢ်ကိးပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်တၢ်တြူၤသံကွံၥ်ဒီးပတုၥ်အီၤသ့ဝဲဒၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်တၢ်ပဲၥ်ထံနီၤဖးသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
အူးပၠၣ်ဒဲကဝီဖိလၢအဂၤတဂၤစ့ၢ်ကီးစံးဝဲလၢ”ယအိၣ်ဆိးလၢဒဲကဝီၤအပူၤန့ၣ်အိၣ်ဝဲအနံၣ်တဆံဘျဲၣ်ကအိၣ်လၢအနံၣ်ခံလီၤ. လၢက လဲၤဘၣ်ကီၢ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ဝဲမီၤနီၤ. လၢကလဲၤအဂီၢ်န့ၣ်တီၣ်ထီၣ်ပၥ်အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်တကဲ ထီၣ်ဘၣ်န့ၣ်ပကဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အီၤမးတန့ၢ်န့ၣ်, တၢ်ခါအံၤန့ၣ်မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမီၤနီၤ,တမ့ၢ်ပနီၢ်ကစၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဘၣ်မီၤ. လၢနီၢ်သးတကပၤဒုဘၣ်ဒိအိၣ်ဝဲလီၤ. “အဂ့ၢ်န့ၣ်စံးဘၣ်ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ကညီတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢန့ၣ်အမဲၥ်ညါဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒ်သိးအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ကီၢ်ခိၣ်(ဒီနထြၢၣ်)တကပၤတြူၤသံကွံၥ်ဒီးပတုၥ်ကွံၥ်ဝဲအိၣ်တအိၣ်ခီန့ၣ်ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ပၥ်ဖျါဝဲဒီးကတိၤလီၤဝဲတအိၣ်ဒံးဘၣ်အသိးလၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအံၤအဖီခိၣ်ယဆိမိၣ်လၢတမ့ၢ်လၢကတြူၤသံကွံၥ်ဝဲဘၣ်သနၥ်က့ကဟံးတၢ်ဆၢကတီၢ်ယံၤန့ၢ်ဒံးလၢအပူၤကွံၥ်ပဆိမိၣ်ပၥ်အသိးအဂ့ၢ်အဝဲတဲအါထီၣ်ဝဲဒၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢအိၣ်ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအပူၤပှၤအဂၤ(၆)ကလးဃၣ်ဃၣ်တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢကသုးလီၢ်သုးကျဲၤလဲၤအိၣ်ဆိးလၢကီၢ်အမဲရကၤ,ထံကီၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီးဖဲန့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံလၢတၢ်ကပံးကွံၥ်ဝဲဒၣ်ဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်တကီၢ်ခါအမဲရၤကၤ(ဒံၣ်မိၤကရဲၣ်တ့ၣ်)ပၣ်တၣ်ပဒိၣ်ဒီးကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အၢၣ်လီၤတူၢ်လိၥ်ဃၥ်အိၣ်ဝဲအဂ့ၢ်(The Nation)တၢ်ကစီၣ်သန့ၤပၥ်ဖျါဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကညီဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤကမံးတံၥ်နဲၣ်ရွဲၣ်သရၣ်စီၤပှဲၤစ့စံးဝဲလၢ “တၢ်တဟဲတဲပဒဲကဝီၤတၢ်နီတမံၤဘၣ်. ဒ်အပူၤကွံၥ်(Process) အိၣ်ဝဲအသိးန့ၣ်တၢ်လဲၤအီၤအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၤလိ,တၢ်သမံသမိးဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တၢ်လဲၤအီၤဒ်(UNHCR)တၢ်ဖံး တၢ်မၤကျဲအသိးအဖၢမုၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လၢကဟဲစှၤသီအတီၢ်ပူၤန့ၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ကအိၣ်ဝဲဒီးခိၣ်နၢ်ဘၣ်ထွဲသ့ၣ်တဖၣ်တခါမီၤနီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ်တၢ်ကသ့ၣ်ညါဘၣ်တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်တသ့ၣ်ညါဒံးဘၣ်. ” အဂ့ၢ်န့ၣ်စံးဘၣ်ခ့ၣ်အဲးစံၣ်-ကညီတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢဒီတကျိၤန့ၣ်ကညီဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤဒ်အမ့ၢ်မဲၢ်လး,အူးပၠၣ်,နိၣ်ဖိ,မဲၢ်ရၤမိၢ်,မဲၢ်လၤအး,ဘါဒိၣ်ယါ, ထါမ်ဟ့ၣ်ဒီးကရ့ၣ်နံၣ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤနီၣ်ဂံၢ်(၁)ဒီး(၂)သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢၥ်ဒဲကဝီၤအိၣ်ဝဲ(၉)ဖျၢၣ်ဒီးပှၤနီၣ်ဂံၢ်လၢအိၣ်ကဒုအသးသ့ၣ်တဖၣ်ထီၣ်ဘးလၢအဂၤ(၁)ကလီၢ်ဃၣ်ဃၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်သ့ၣ်ညါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
