ယပာ်ကဖၢယသးလၢယမ့ၢ်ကညီကလုာ်လၢမနုၤအဃိလဲၣ်

ယပာ်ကဖၢယသးလၢယမ့ၢ်ကညီကလုာ်လၢမနုၤအဃိလဲၣ်

လၢ- တံနိ(သ၀ီတါ)

အလီၢ်အိၣ်လၢပကဘၣ်ပၢၤဃာ်ကျၢၤဒီးဒုးသ့ၣ်ညါက့ၤပၦၤကလုာ်အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဒီးပၦၤကလုာ်အတၢ်တူၢ်ဘၣ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်ႇပၦၤကလုာ်အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်အါထီၣ်အဂ့ၢ်ႇပၦၤကလုာ်အတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂ့ၢ်ႇဆူပဖိလံၤသးစၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉဒ်န့ၣ်မၣ်ဒီးဖိလံၤစၢၤသွဲၣ်သီလၢခံတစိၤကသ့ၣ်ညါထံက့ၤ၀ဲလၢအၦၤကလုာ်“ၦၤကညီ”မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်ဒီးကသ့ပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဖၢလီၤက့ၤအသးဒ်အမ့ၢ်တၢ်အသိးန့ၣ်လီၤႉ တံနိ (သ၀ီတါ)

ယပာ်ကဖၢယသးလၢယမ့ၢ်ကလုာ်ဖးဒိၣ်တဖုအဃိ=
ပ၀ဲကညီတကလုာ်အံၤပမ့ၢ်ၦၤကလုာ်ထူလံၤဖးဒိၣ်တဒူၣ်(Nation)လၢအဟဲတုၤဆိကတၢၢ်တဖုဆူကီၢ်လါ(ခဲအံၤကဲထီၣ်ပယီၤကီၢ်)အပူၤလၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်အါန့ၢ်(၂၇၅၀)နံၣ်ခါလံၤလံၤလံန့ၣ်လီၤႉ ပတမ့ၢ်တီနံကလုာ်ဒူၣ်ဖိ(Tribe)တဒူၣ်လၢအဟဲဖးဒ့ထီၣ်အသးလၢကလုာ်ဒူၣ်အဂၤတဖုဖိအပူၤဒ်ပယီၤကွဲး“ကညီအတၢ်ဟဲလီၤစၢၤအတၢ်စံၣ်စိၤ”အသိးန့ၣ်ဘၣ်ႉၦၤကွဲးတၢ်စံၣ်စိၤသရၣ်အူပညၣ်ကွဲး၀ဲၦၤကညီကလုာ်အတၢ်ဟဲဲလီၤစၢၤအဂ့ၢ်ဖဲအလံာ်(ကရင်ရာဇ၀င်ကျမ်း)အပူၤႇကဘျံးပၤ ၁၅ တတီၤန့ၣ်ကွဲး၀ဲဒ်အံၤ=

(ကရင်လူမျိုးတို့၏)မူလေဒသနှင့်မူလ၀ံသကိုဆင်ခြင်ပြန်ေသာ်အကမ်းအားဖြင့်=“ရှမ်းကရင်ႇမြန်မာကရင်နှင့်တလိုင်းကရင်”ဟူ၍သံုးမျိုးရှိသည်၊၊ရှမ်းကရင်မှာရှမ်းပြည်၌ေမွးဖွား၍ရှမ်းလူမျိုးတို့မှဆင်းသက်ေပါက်ဖွားလာသည်၊၊ထိုကရင်လူမျိုးတို‹အပြားကားကရင်နီႇကရင်လည်မဲဟူ၍နှစ်မျိုးပြားသတည်း၊၊မြန်မာကရင်တို့ကားမြန်မာလူမျိုးတို့မှဆင်းသက်ေပါက်ဖွားလာကြသည်၊၊ထိုမြန်မာကရင်များကိုပွါကေညာဟူ၍၄င်းႇေရှာင်ဟူ၍၄င်းႇအရိုင်းကရင်သို့မဟုတ်ေတာင်ေပါ်ကရင်ဟူ၍၄င်းေခါ်ကြသည်း၊၊ တလိုင်းကရင်တို့ကားတလိုင်လူမျိုးတို့မှဆင်းသက်ေပါက်ဖွားလာကြသတည်း၊၊ ဿကရင်များကိုမူဖလံုဟူ၍၄င်းပွါပိုဟူ၍၄င်းတလိုင်းကရင်ဟူ၍၄င်းေခါ်ကြသည်၊၊)

ဗမာရာဇ၀င်ကျမ်းများကိုမှီး၍ႇရာဇ၀င်ဆရာကြီးဦးပညာရေးသားပြီးႇ၁၉၂၉ခုႇသဂုတ်လတွင်သူရိယသတင်းစာတိုက်၌စတင်ပံုနိုပ်သည့်(ကရင်ရာဇ၀င်ကမျ်း)အဆိအရ=ကရင်လူမျိုးဆင်းသက်လာပုံမှာေအာက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်၊၊

(================================)ဇယားကကွ်ထည့်ရန်

တၢ်ကွဲးတခါအံၤအခီပညီမ့ၢ်၀ဲ=တၢ်လၢဘှဲ(ကယား)န့ၣ်ဟဲလီၤစၢၤလၢယိၤဒိၣ်ကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိမ့ၢ်၀ဲ“ယိၤကညီ”န့ၣ်လီၤႉ မ့မ့ၢ်ကညီစှီၤလၢအမ့ၢ်ၦၤအရၢၢ်အစၢၢ်ဖိ(အရိုင်းကရင်)တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ၦၤဟဲလီၤစၢၤလၢပယီၤကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိမ့ၢ်၀ဲ“ပယီၤကညီ”န့ၣ်လီၤႉ ကညီၦိၢ်တဖၣ်တခီမ့ၢ်ၦၤဟဲလီၤစၢၤလၢတလၢၤ(မိၣ်)ကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိမ့ၢ်၀ဲ“တလၢၤကညီ”န့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်၀ဲပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူၦၤကွဲးလံာ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤသရၣ်တဖၣ်အတၢ်ကွဲးမၤလီၤဘံၣ်မၤလီၤဘၢကွံာ်ကညီကလုာ်အတၢ်ဟဲလီၤစၢၤအဂ့ၢ်ႇဒီးအဲၣ်ဒိးကွဲးမၤဟါမၢ်ဘၣ်သးကွံာ်၀ဲၦၤကညီကလုာ်အတၢ်ဟဲလီၤစၢၤအထံးအခံအဂ့ၢ်အကျိၤအမ့ၢ်အတီတဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲအံၤမ့ၢ်ပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူဖိတဖၣ်အတၢ်ကွဲးလံၣ်ကွဲးလီတၢ်ဒီး ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်ပာ်သးလၢကအဲၣ်ဒိးမၤလီၤမၢ်ဘၣ်သးကွံာ်၀ဲၦၤတကလုာ်အထူအထံးအတၢ်ဟဲလီၤစၢၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအမ့ၢ်အတီအတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်န့ၣ်ပထံၣ်အီၤဖျိဖျိဖျါဖျါသ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤႉ

ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤလၢ“ၦၤကညီတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ”အလံာ်ပူၤန့ၣ်ပာ်ဖျါ၀ဲ=ၦၤကလုာ်လၢအဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးအဆိကတၢၢ်ဆူကီၢ်လါ(ခဲအံၤတၢ်ကိးက့ၤလၢကီၢ်ပယီၤ)တဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲကညီဒီးယိၤဒိၣ်ကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဟဲတုၤဆူကီၢ်လါဖဲခချနႉ၁၁၂၅နံၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်တဖၣ်အခါန့ၣ် ၦၤကီၤလၤသူလၢအမ့ၢ်ဘြၣ်မၣ်(လၢခံကဲထီၣ်က့ၤပယီၤကလုာ်)ဒီးၦၤကီၤလၤသူတလံၣ်ကနၣ် Talingana (လၢခံကဲထီၣ်က့ၤတလၢၤ=မွန်)တဖၣ်န့ၣ် တဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးဒၣ်လဲာ်ဆူကီၢ်လါအပူၤဒံးဘၣ်ႉ ကညီဒီးယိၤဒိၣ်တဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိး၀ဲဖဲကီၢ်လါပူၤယံာ်၀ဲအနံၣ်(၂၇၀)ဘျဲၣ်အလီၢ်ခံ၀ံၤမၣ်ဒီးကီၤလၤသူကလုာ်ၦၤဘြၣ်မၣ်တဖၣ်အိၣ်လၢကပံးလ၀ူး(ကပ္ပိလဝတ်)ကီၢ်ဒီး ဟဲနုာ်လီၤ၀ဲဆူကီၢ်လါပူၤလၢမုၢ်နုာ်ကလံၤစိးအကျဲတပၤႇဒီးၦၤလံၣ်ကနၣ်ဖိတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဆူကီၢ်လါပူၤလၢမုၢ်နုာ်ကလံၤထံးပီၣ်လဲၣ်ကျဲတပၤန့ၣ်လီၤႉ

ၦၤကီၤလၤသူ“ဘြၣ်မၣ်”အဒူၣ်ဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢအဘံးရၤဇၤ(အဘိရာဇာ)အဒူၣ်န့ၣ် အိၣ်ဟဲအထူအထံးလၢကးပံးလ၀ူးကီၢ်ဒီးဟဲနုာ်လီၤ၀ဲဆူဖံဖုတဖၣ်အ“ကီၢ်လါ”ပူၤဒီးအိၣ်ဆိး၀ဲဖဲဃဲ၀ါကျိအနံၤႇ၀့ၢ်ဃဲ၀ါ(တေကာင်းမြို့)အခိၣ်အဃၢၤဖဲ ခချန=၈၅၀နံၣ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤႉ ၦၤကီၤလၤသူဘြၣ်မၣ်အဒူၣ်အံၤဟဲအိၣ်ဆိး၀ဲဖဲယိၤဒီကညီကလုာ်အကျါဒီးထီၣ်ဖိန့ၢ်မါလိာ်သးဒီးယိၤမုၣ်ကညီမုၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ၦၤကီၤလၤသူဘြၣ်မၣ်အဒူၣ်လၢထီၣ်ဖိန့ၢ်မါဒီးယိၤမုၣ်ကညီမုၣ်တဖၣ်အဖိအလံၤလၢဟဲလီၤစၢၤတဖၣ်န့ၣ် ကိးလီၤအသးလၢဘြၣ်မၣ်လီၤႉ နံၣ်လါတၢ်ဆၢကတီၢ်တဖၣ်ယံာ်ထီၣ်ဒီးတၢ်ကိးအသီၣ်တဖၣ်ဆီတလဲက့ၤအသးကယီကယီဆူ=“ဘြၣ်မၣ်”“ဘရမၣ်”“ဘမၣ်”(ဗမာ)န့ၣ်လီၤႉ မ့မ့ၢ်ကညီဖိတဖၣ်တခီစံး၀ဲဘြၣ်မၣ်ဒီးကညီမုၣ်တဖၣ်အဖိလၢဟဲလီၤစၢၤတဖၣ်အံၤ တမ့ၢ်ၦၤကညီအစၢၤစဲာ်စဲာ်လၢၤဘၣ်ႉ မ့ၢ်ဒၣ်ၦၤအယီၤအဘျၣ်(ၦၤကးပြါ)အဃိကိး၀ဲၦၤအဒူၣ်တဖၣ်န့ၣ်လၢ“ၦၤအယီၤ”လီၤႉ တၢ်ကိးၦၤအယီၤအံၤတုၤမ့ၢ်နံၣ်လါတၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်ထီၣ်ဒီးတၢ်ကိးအသီၣ်တဖၣ်ဆီတလဲက့ၤအသးကယီကယီဆူ=“ၦၤအယီၤ”“ၦၤယီၤ”“ပယီၤ”န့ၣ်လီၤႉ အခီပညီမ့ၢ်၀ဲ(ၦၤကးပြါ)ဖိန့ၣ်လီၤႉ

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပယီၤတဖၣ်တုၤမ့ၢ်ဃဲၤလီၤက့ၤအထူအထံးန့ၣ်စံး၀ဲ(ဗမာအစတေကာင်းက)န့ၣ်လီၤႉ အခီပညီမ့ၢ်၀ဲ“ပယီၤကလုာ်ဟဲကဲထီၣ်အသးအခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ်မ့ၢ်၀ဲဖဲ၀့ၢ်ဃဲ၀ါ(တေကာင်းမြို့)န့ၣ်လီၤႉ

ပဖံပဖုဖးဒိၣ်လၢပျၢၤတဖၣ်စံၣ်ဃဲၤက့ၤအဖိအလံၤလၢလုၢ်ပူၤထါပူၤဒီးစံး၀ဲ=ပၦၤကလုာ်အိၣ်ဟဲလီၤအထူအထံးအခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိမ့ၢ်လၢဆၣ်ကဆီအဖီလာ်(ကလံၤစိးတပၤ)လၢထံဆဲးမဲးယွၤတၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ပဖံဖးဒိၣ်ဖုဖးဒိၣ်လၢညါတဖၣ်စံးလီၤအသးလၢပၦၤကညီအံၤမ့ၢ်၀ဲ“ဖိ၀ဲၢ်ကိ”အစၢၤႇအိၣ်ဟဲအထူအထံးလၢ“ဃိၣ်လၢၢ်မုၢ်ထံး”န့ၣ်လီၤႉ

ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤလၢတၢ်စံၣ်စိၤအပူၤန့ၣ်စံး၀ဲႇ ထံလုၢ်ဘၢကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်(ဖဲစီၤနိအၤအစိၤ)၀ံၤ ၦၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဟဲအါထီၣ်ကဒါက့ၤခီဖျိလၢစီၤနိအၤဒီးအဖိခွါသၢဂၤအစၢၤန့ၣ်လီၤႉ ဖိခွါသၢဂၤအကျါ“ဖိ၀ဲၢ်ကိစီၤရှ့ၣ်”အစၢၤအသွဲၣ်တဖၣ်ဟးထီၣ်ဃုလီၢ်ဃုကျဲတဆီတဆီဆူမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတခီပၤႇ ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်သူၣ်ထီၣ်ဃိၣ်လၢၢ်မုၢ်ထံးဒီးအတၢ်လီၤၦီၢ်န့ၣ်အီၤ၀ံၤအလီၢ်ခံတၢ်ဆၢကတီၢ်တဖၣ်အခါန့ၣ်လီၤႉ ဖိ၀ဲၢ်ကိစီၤရှ့ၣ်အစၢၤလၢအဟးထီၣ်ဃုလီၢ်ဃုကျဲဆူမုၢ်ထီၣ်တပၤအကျါႇမုၢ်တနံၤၦၤလၢကကဲထီၣ်“ၦၤကညီကလုာ်”(ဖုစဂီၤဒီးဖံပအိၣ်အဖိအလံၤ)အဒူၣ်ဖိထၢဖိတဖၣ်ကပၣ်ဃုာ်၀ဲဒၣ်ဖဲန့ၣ်လီၤႉ ပဖံပဖုတဖၣ်ဟးထီၣ်လၢဃိၣ်လၢၢ်မုၢ်ထံးကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်(Babylon)ဟဲ၀ဲတဆီဘၣ်တဆီတုၤဆူကီးဘံၣ်(Gobi∕Mongolia)ဟဲလီၤကဒီးဆူကီၢ်စံၣ်(China)ဒီးဆူကီၢ်သံဘီသံမုၢ်(Tibet)ဆူကီၢ်လီၢ်ပၢၤ(Yunnan)ဒီးဟဲနုာ်လီၤ၀ဲဆူကီၢ်လါအပူၤအခီၣ်ထံးကတၢၢ်တဒူၣ်ဖဲ ခချန=၁၁၂၅နံၣ်အခါဒီး ၦၤခံဒူၣ်တဒူၣ်ဟဲနုာ်လီၤကဒီးဆူကီၢ်လါပူၤဖဲ ခချန=၇၃၉နံၣ်အခါန့ၣ်လီၤႉ ၦၤခီၣ်ထံးကတၢၢ်တဒူၣ်ဟဲနုာ်လီၤတုၤဆူကီၢ်လါပူၤအခါထံၣ်၀ဲလၢယိၤဒိၣ်တဖၣ်ဟဲအိၣ်ပာ်လံလၢအ၀ဲသ့ၣ်အမဲာ်ညါလံအဃိလဲၤခီ၀ဲဆူမုၢ်နုာ်တပၤႇပာ်လီၤအလီၢ်အကျဲဖဲဃဲ၀ါကျိ(ပျ့ၣ်လိာ်ကျိ)အနံၤပၢၤခိၣ်တၢ်လီၢ်တဖၣ်ဒီးသူၣ်ထီၣ်၀ဲအလီၢ်အကျဲအခူအ၀့ၢ်တဖၣ်ရၤလီၤအသးတုၤလၢပျ့ၣ်ထၣ်တၢ်ပၢၤခိၣ်တၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ

ၦၤအဒူၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်၀ဲၦိၢ်ႇဘှဲဒီးစှီၤအဒူၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ၦိၢ်ဒီးစှီၤအဒူၣ်တဖၣ်သူၣ်ထီၣ်၀ဲအခူအ၀့ၢ်ပၢတၢ်ပြးတၢ်အိၣ်ဒီးအလိၣ်အပၤဒီးဒိၣ်စိ၀ဲတဘျုးစိၤညါလီၤႉ ၦၤခံဒူၣ်တဒူၣ်လၢအဟဲလီၤဆူကီၢ်လါပူၤတဖၣ် ဃိာ်လီၤ၀ဲဃိၣ်လိာ်ကျိဒီးဟဲလီၤ၀ဲဆူကလံၤထံးတပၤတဆီဘၣ်တဆီတုၤလီၤဆူတနီသရံးဆူပီၣ်လဲၣ်နံၣ်န့ၣ်လီၤႉ ကီၢ်လၢကညီဖိဟဲဒီးအိၣ်ဆိး၀ဲလၢအပူၤတဘ့ၣ်အံၤအိၣ်ဒီးသ့ၣ်မုၢ်၀ၣ်ဘိထံကျိထံကွာ်တၢ်လူၢ်တၢ်တြီၤအိၣ်ဖျါလါဟ့ဃံလၤဘၣ်အ၀ဲသ့ၣ်အမဲာ်အဃိ ဖံဖုလၢပျၢၤတဖၣ်ပျိာ်န့ၢ်၀ဲကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအမံၤလၢထံလါ“ကီၢ်လါ”န့ၣ်လီၤႉ

ကီၢ်လါလၢပအိၣ်ဆိးအပူၤတဘ့ၣ်အံၤႇ လၢညါခါလၢပယီၤကွဲး၀ဲအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအလံာ်အပူၤန့ၣ် ပယီၤတကိးအီၤကွဲးအီၤအမံၤလၢကီၢ်ပယီၤ(ဗမာပြည်)ဒ်မုၢ်မဆါတနံၤအံၤအသိးနီတဘျီဘၣ်ႉ ပယီၤအလံာ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢညါတဖၣ်န့ၣ်ကိးဒၣ်ကွဲးဒၣ်ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအမံၤလၢ(ေဂါလတိုင်း)မ့တမ့ၢ်(ကရဏ္ဏကတိုင်း)န့ၣ်လီၤႉ (ေဂါလတိုင်း)မ့ၢ်တၢ်ကိးပိာ်ထွဲကညီတၢ်ကိးအခံ“ကီၢ်လါ”န့ၣ်လီၤႉ (ကရဏ္ဏကတိုင်း)အခီပညီမ့ၢ်၀ဲ(ကရင်တိုင်းပြည်)ကညီကီၢ်န့ၣ်လီၤႉ

စးထီၣ်လၢကညီကလုာ်ဒူၣ်ဖးဒိၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲ=ၦိၢ်ႇစှီၤႇဘှဲ¡ပျူႇသက်(စက်)ႇကမ်းယံ သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲတုၤဆူကီၢ်လါႇလီၤဆီဒၣ်တၢ်စးထီၣ်လၢၦိၢ်အဒူၣ်တဖၣ်သူၣ်ထီၣ်အဘီအမုၢ်(ပျူခေတ်ဦး)ဒီးၦိၢ်ဘီမုၢ်ဒိၣ်စိအစိၤ(သရေခေတ်တ္တရာခေတ်)တုၤဆူဒူပကၣ်စီၤပၤမီပၢတၢ်အခီၣ်ထံးတစိၤ(ပထမပုဂံခေတ်ဦး)န့ၣ်ၦၤပၢတၢ်စီၤလိၣ်စီၤပၤတဖၣ်မ့ၢ်ဒၣ်ၦိၢ်ႇစှီၤႇဘှဲ [ပျူႇသက်(စက်)ႇကမ်းယံ]အစၢၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ၦၤသးၦၢ်လၢညါတစိၤစံၣ်ဃဲၤတဲစိၤက့ၤအဖိအလံၤဒီးစံး၀ဲ=ကညီဖိ(ၦိၢ်/စှီၤ)စီၤပၤလၢအပၢဘၣ်တ့ၢ်တၢ်တဖၣ်အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်၀ဲ(၁၃၉၃)ဂၤန့ၣ်လီၤႉ

စးထီၣ်က့ၤဖဲဒူပကၣ်စီၤပၤလၢခံတစိၤ(ဒုတိယပုဂံေခတ်)ၦၤပၢတၢ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်က့ၤ၀ဲလၢပယီၤကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ ပယီၤစီၤပၤပၢကဒီးတၢ်တဂၤ၀ံၤတဂၤတုၤလီၤဆူအနီၣ်ရထၣ်(ခနႉ၁၀၄၄)စိၤတဘျီအ၀ဲဒုးမၤနၢၤကွံာ်ကလုာ်ဒူၣ်အဂၤတဖၣ်(ၦိၢ်ႇစှီၤႇဘှဲႇတလၢၤႇယိၤဒိၣ်ႇရခၢၣ်)ခဲလၢာ်ဒီး ကဲထီၣ်၀ဲၦၤသူၣ်ထီၣ်ကီၢ်ပယီၤအဘီအမုၢ်အဆိကတၢၢ်တဂၤ(ပထမမြန်မာနိုင်ငံထူေထာင်သူ)ဒီးဒိၣ်စိလုၢ်ဘၢကွံာ်၀ဲကလုာ်ဒူၣ်အဂၤခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤႉ စးထီၣ်လၢန့ၣ်လံၤလံၤတၢ်ကိးလၢအမ့ၢ်၀ဲကညီကီၢ်(ကရဏ္ဏကတိုင်း)မ့ၢ်ဂ့ၤႇကီၢ်လါ(ေဂါလတိုင်း)မ့ၢ်ဂ့ၤလီၤမၢ်ကွံာ်၀ဲဒီးလၢအလီၢ်န့ၣ်ကဲထီၣ်က့ၤ၀ဲ=ပယီၤကီၢ်(ဗမာပြည်)တုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤႉ

တကီၢ်ခါမုၢ်မဆါတနံၤအံၤပၦၤကလုာ်ကညီဖိအိၣ်လၢကီၢ်ပူၤကီၢ်ချၢခဲလၢာ်အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်၀ဲ(၈ႇ၀၀၀ႇ၀၀၀)ဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤႉ မ့မ့ၢ်လၢကီၢ်လါ(ကီၢ်ပယီၤ)ပူၤန့ၣ်ပမ့ၢ်ၦၤနီၣ်ဂံၢ်အါကတၢၢ်ခံဒူၣ်တဒူၣ်န့ၣ်လီၤႉ ပတမ့ၢ်တီနံၦၤကလုာ်အဆံးဖိတဒူၣ်ဒ်ပယီၤကိးၦၤလၢ(လူနည်းစု)န့ၣ်ဘၣ်ႉ ပတမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးကလုာ်ဒူၣ်အဒ့(Tribe)လၢအဟဲလီၤစၢၤဖးဒ့ထီၣ်အသးလၢတလၢၤကလုာ်ႇပယီၤကလုာ်ဒီးယိၤဒိၣ်ကလုာ်ဒူၣ်တဖၣ်အပူၤဒ်ပယီၤဟးကွဲးနါစိၤတၢ်အသိးန့ၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်ႉ ပမ့ၢ်ကလုာ်ထူလံၤဖးဒိၣ်တဒူၣ်(Nation)လၢအဟဲလီၤအိၣ်ဆိးအဆိကတၢၢ်ဆူကီၢ်လါ(ခဲအံၤတၢ်ကိးက့ၤလၢပယီၤကီၢ်)အပူၤဒီးခဲအံၤအိၣ်ရၤလီၤသလၣ်ထီၣ်အသးသကုၤဆးဒးဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါဒီး ဆူညါခီကဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်၀ဲရုၢ်ရုၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢဒီဘ့ၣ်ညါန့ၣ်လီၤႉ

ယပာ်ကဖၢသးလၢယအိၣ်ဒီးယလံာ်ယလဲၢ်လီၤဆီအဃိ=
ၦၤတနီၤစံး၀ဲ=လံာ်ကညီအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်(Alphabets)လၢပစူးကါကွဲးအီၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ် တမ့ၢ်ပနီၢ်ကစၢ်အလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဘၣ်ႇ မ့ၢ်ပဟံးန့ၢ်ပယီၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အဃိပပာ်ကဖၢပသးလၢပလံာ်အံၤတဘူၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဂ့ၤလံႇမ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်ဒီးအလီၢ်အိၣ်၀ဲလၢပကဘၣ်စံးဆၢက့ၤတၢ်သံကွၢ်အရ့ဒိၣ်တထံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲႇ“ကညီအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢပစူးကါကွဲးအီၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ပနီၢ်ကစၢ်အလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ထူလံၤဧါႉ မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒီးမ့ၢ်ပဟံးန့ၢ်သူပယီၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဧါ”န့ၣ်လီၤႉ

ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤလၢပလံာ်ကညီအတၢ်စံၣ်စိၤန့ၣ်ပမှံၤပၦၢ်တဖၣ်စံး၀ဲႇလၢညါခါန့ၣ်ပၦၤကညီအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အိၣ်၀ဲနွံကလုာ်လီၤႉ မ့ၢ်၀ဲ=
=လံာ်ဆီ၀ဲး
=လံာ်တၢ်နၢၤ
=လံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံး
=လံာ်ကွဲၢ်ကွီၢ်
=လံာ်သၣ်သွံ
=လံာ်ကွဲးစ့ ဒီး
=လံာ်လဲၢ်ကဲ န့ၣ်လီၤႉ

လံာ်လၢပျၢၤနွံကလုာ်အကျါကညီစှီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢပကွဲးအီၤဖးအီၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအက့ၢ်အဂီၤန‹ၣ် ပဟံးန့ၢ်အီၤဟဲလီၤစၢၤ၀ဲလၢ“လံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံး”(ဒူကနါကၠ့ကနါ)န့ၣ်လီၤႉ

ၦၤကွဲးကညီလံာ်တၢ်စံၣ်စိၤသရၣ်ဖုစီၤအီၣ်လးစံး၀ဲ=ပယီၤကလုာ်အံၤဟဲလီၤစၢၤလၢကီၤလၤသူအဃိ အလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အထူအထံးန့ၣ်မ့ၢ်၀ဲကီၤလၤသူလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လီၤႉ တုၤမ့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်ဟဲတုၤဆူကီၢ်လါ(ခဲအံၤပယီၤကီၢ်)တဘျီအ၀ဲသ့ၣ်ကွၢ်ကညီလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဃံဘၣ်အမဲာ်ဒီးကွဲး၀ဲညီအဃိဟံးန့ၢ်ကညီလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အဒိဒီးဒုးကဲထီၣ်က့ၤ၀ဲဆူပယီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဒ်ပထံၣ်ဘၣ်လၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအသိးန့ၣ်လီၤႉ

ၦၤကွဲးပယီၤတၢ်စံၣ်စိၤသရၣ်မီၣ်စၣ်ထိအလံာ်“ပံးတကးက၀ံးန့းစယးကၠါ”ကတြူၢ်(၂)ကဘျံးပၤ(၆၀)ဒီးၦၤကွဲးတၢ်စံၣ်စိၤသရၣ်အူစီအလံာ်“ကယ့ၤယၤဇ၀့ၤ”ကတြူၢ်(၁)ကဘျံးပၤ(၇၀)အပူၤန့ၣ်ကွဲး၀ဲဒ်အံၤ=“ပ၀ဲဒၣ်ၦၤပယီၤဖိတဖၣ်လၢညါခါန့ၣ်အ့းသ့အယံကၠံအယံကလ့တဖၣ်သိၣ်လိနဲၣ်လိန‹ၢ်ၦၤလၢဒူကနါကၠ့ကနါ(လံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံး)လၢပကကွဲးအီၤဖးအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”ဖဲပယီၤတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤသီသီဆူကီၢလါပူၤဖဲ ခချန ၉၀၀=၅၀၀နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤခါန့ၣ် ၦၤကညီကလုာ်အဒူၣ်အထၢတဖၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲ=ၦိၢ်ႇဘှဲႇစှီၤအဒူၣ်ကလုာ်ဖးဒိၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးတ့ၢ်ပာ်စၢၤလံလၢကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤအနံၣ် ၂၇၀ဘျဲၣ်လံႉ စးထီၣ်လၢစိၤ၀ဲန့ၣ်လံၤလံၤတုၤလီၤဆူပယီၤစီၤပၤမီဒိၣ်စိပၢတၢ်အနီၣ်ရထၣ်အစိၤ ခန ၁၀၄၄ နံၣ်န့ၣ်ၦၤကီၢ်ဖိတဖၣ်ကွဲးဒၣ်ဖးဒၣ်အလံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံး(ဒူကနါကၠ့ကနါ)အလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤႉ တုၤမ့ၢ်သီခါဖးဒိၣ်ရှ့ၣ်အရဟၣ်အိၣ်လၢဒူသထူၣ်ဒီးဟဲတုၤဆူဒူပကၣ်(ပဂံ)တဘျီတၢၣ်ပီၣ်သကိး၀ဲဒီးအနီၣ်ရထၣ််၀ံၤ ဖဲခန ၁၀၅၈နံၣ်အခါန့ၣ်ဟံးန့ၢ်၀ဲကညီအလံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံးလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အက့ၢ်အဂီၤအံၤဒီး ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ၀ဲအက့ၢ်အဂီၤတနီၤဒီးဒုးကဲထီၣ်က့ၤ၀ဲဆူလံာ်ပယီၤအလံာ်မဲာ်တဆီဘၣ်တဆီဒ်ပထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤပယီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အက့ၢ်အဂီၤအသိးန့ၣ်လီၤႉ

ပဖံပဖုတဲယုၤက့ၤၦၤလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်အခါပယီၤတဖၣ်ကူၣ်ထီၣ်တၢ်အၢဒ်သိးၦၤကညီဖးက့ၤကွဲးက့ၤအလံာ်သုတသ့လၢၤတဂ့ၤအဂီၢ်ႇ မ့ၢ်ထံၣ်ၦၤကညီဖးအလံာ်တဂၤလၢ်လၢ်န့ၣ်အူခွဲးထီၣ်ကွံာ်၀ဲအမဲာ်ချံႇ မ့ၢ်ထံၣ်ၦၤကညီကွဲးအလံာ်တဂၤလၢ်လၢ်န့ၣ်ဒီၣ်တူာ်ကွံာ်၀ဲအစုန့ၣ်လီၤႉ မ့ၢ်လၢပယီၤမၤ၀ဲဒ်န့ၣ်အဃိ ၦၤကညီသးၦၢ်တဖၣ်ကွဲးက့ၤအလံာ်ဖးက့ၤအလဲၢ်တဘူၣ်လၢၤဘၣ်လၢကျဲဒ်န့ၣ်အဃိလီၤႉ ပယီၤဒွဲၣ်အူကွံာ်ကယဲၢ်မ့ၢ်ကညီလံာ်လဲၢ်လၢထံၣ်၀ဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိၦၤသးၦၢ်တဖၣ်ဘၣ်လူၤပာ်ခူသူၣ်ကွံာ်အလံာ်လုၢ်ဒိၣ်ၦ့ၤဒိၣ်တနီၤဆူလၢၢ်ကဆူးလ့ကဆူးပူၤန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်နံၣ်လါယံာ်ထီၣ်ဒီးလံာ်တဖၣ်ပအူးတၢၢ်ဃံၤအီၣ်ဟးဂီၤကွံာ်၀ဲတနီၤႇ ဃဲထံမူခိၣ်ထံဘၣ်စီၣ်အဃိကျၣ်သံဟးဂီၤကွံာ်၀ဲလၢကျဲဒ်န့ၣ်အဃိအါမးလီၤႉ

ၦၤကညီသးၦၢ်တဖၣ်ကွဲးက့ၤဖးက့ၤအလံာ်လၢတၢ်သဘျ့ပူၤတသ့တဘူၣ်လၢၤဘၣ်အဃိ သးအုး၀ဲလၢအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တဖၣ်ကလီၤမၢ်န့ၢ်ကွံာ်အီၤဒီး ဖိလံၤလၢခံတစိၤဖးက့ၤကွဲးက့ၤအလံာ်တသ့ဘၣ်ဖုးလၢၤဘၣ်အဃိ မၢ၀ဲအဖိအမါတဖၣ်ထါန့ၢ်ကညီအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တဖၣ်လၢဆ့ပျိၢ်အခီၣ်ထံးလိၤလၢနဲနွံဆိဒ်ဆ့ပျိၢ်အကံၣ်အသိးဒီးသိၣ်လိခူသူၣ်န့ၢ်က့ၤအဖိအလံၤလၢတၢ်ခူသူၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဒ်သိးပယီၤသုတသ့ၣ်ညါထွဲတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဃးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤပမှံၤပၦၢ်တဖၣ်ဒိ၀ဲလၢထါဒ်အံၤ=

၁ႉ ကွဲးလံာ်လၢရူလံာ်တၢ်ဖံး
လံာ်တၢ်ဖံးထိးမံၤကဒွံ
ထိးမံၤကဒွံလံာ်တၢ်ဖံး
လံာ်ဟါမၢ်တချုးတၢ်ခံး
လံာ်ကွဲၢ်ကွီၢ်ထိးမံၤ၀ဲးဘၢ
စီတမၤလိဘၣ်လၢပျၢၤႉ
၂ႉ ၦၤကညီအလံာ်လီၤမၢ်
အိၣ်တ့ၢ်ဒၣ်လၢလုၢ်လၢထါ
လၢမှံၤစံၣ်စိၤၦၢ်တဲစိၤ
ၦၤကညီအလံာ်တအိၣ်
အိၣ်ဒၣ်လၢလုၢ်လိၤထါလိၤ
လၢမှံၤစံၣ်စိၤၦၢ်တဲစိၤႉ
၃ႉ နဲနွံဆိဂိၤမုၢ်နဲၣ်လိ
နဲနွံဆိဂိၤၦၢ်နဲၣ်လိ
မၤလိ၀ံၤပသးမ့ၢ်တီ
မ့ၢ်တဆဲးလံတဟးဂီၤ
တနံၤဃီကဲထီၣ်တၢ်ဂီၤ
စီဒီးဖီန့ၢ်လၤကပီၤႉ
၄ႉ နဲနွံဆိဖီမၤမ့ၢ်၀ံၤ
အူန့ၢ်စီဆ့ကံၣ်ခီၣ်ထံး
စီသိးထီၣ်လဲၤဆူကီၢ်ယံၤ
ပုၢ်ထံၣ်ဘၣ်သ့ထီၣ်တၢ်မံၤ
၀ဲၢ်ထံၣ်ဘၣ်သ့ထီၣ်တၢ်မံၤ
လၤဘၣ်ယၤသါလၢနမံၤႉ

ထါအခီပညီမ့ၢ်၀ဲ=လၢပျၢၤန့ၣ်ပၦၤကညီတဖၣ်အိၣ်ဒီးအ၀ဲၤဒၢး၀ဲၤလီၢ်အရူအတ့လီၤႉ အလံာ်အလဲၢ်တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢတၢ်ဖံးလိၤန့ၣ်လီၤႉ တလၢၤပယီၤလၢအဒိလီၤ၀ဲလၢထိးမံၤဆီမံၤတဖၣ််မၤနၢၤမၤဃၣ်ၦၤကညီဒီးမၤဟးဂီၤမၤလီၤမၢ်ကွံာ်ကညီအလံာ်အလဲၢ်လၢအမ့ၢ်၀ဲလံာ်ကွဲၢ်ကွီၢ်တဖၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိၦၤကညီလၢခံတစိၤတမၤလိဘၣ်က့ၤလၢၤအလံာ်အလဲၢ်လၢၤဘၣ်ႉ မ့ၢ်လၢကညီဖိတဖၣ်အလံာ်လီၤမၢ်သဒၣ်န့ၢ်ကွံာ်အီၤလၢတလၢၤပယီၤအတလၢ်အဃိ အိၣ်တ့ၢ်ဒၣ်ထဲဘၣ်တိၢ်န့ၢ်က့ၤ၀ဲဒီးဘၣ်စံၣ်ဃဲၤတဲစိၤလီၤန့ၢ်က့ၤအဖိအလံၤတဖၣ်လၢ“ထါ”တစိၤဘၣ်တစိၤန့ၣ်လီၤႉ

ထါနီၣ်ဂံၢ်သၢဒီးလွံၢ်အခီပညီမ့ၢ်၀ဲ=ၦၤကညီသးၦၢ်တဖၣ်ဘၣ်ယိၣ်သးအုး၀ဲလၢအဖိိလံၤလၢခံတစိၤဖးက့ၤကွဲးက့ၤအလံာ်တသ့လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိကူၣ်ထီၣ်၀ဲႇမၢအဖိအမါတဖၣ်ထါန့ၢ်အဆ့ပျိၢ်ႇလၢဆ့ပျိၢ်အခီၣ်ထံးတခီမၢအတၢ်အူန့ၢ်အီၤဒီးကညီလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဒီးနဲနွံဆိန့ၣ်လီၤႉ လၢကျဲဒ်အံၤနႇၣ်အ၀ဲသ့ၣ်မၤလိခူသူၣ်န့ၢ်က့ၤအဖိအလံၤအလံာ်ကညီလၢဆ့ပျိၢ်အလိၤဖဲပယီၤတထံၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲဘၣ်အခါန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိပကြၢးစံးဘျုးက့ၤပဖံဖးဒိၣ်လၢပျၢၤတဖၣ် မ့ၢ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်စုသ့ခီၣ်ဘၣ်လီၤဆီလၢ“တၢ်ထါထၣ်”အဃိပ၀ဲဖိလံၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပထံၣ်ဘၣ်ဒံးပလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အက့ၢ်အဂီၤတနီၤန့ၣ်လီၤႉ

စးထီၣ်လၢပၦၤကညီအလံာ်လီၤမၢ််ကွံာ် ဖဲခန=၁၀၄၄ နံၣ်အနီရထၣ်ပၢတၢ်အစိၤ၀ံၤအလီၢ်ခံ တၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်၀ဲ ၇၈၈ နံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲဖဲ ၁၈၃၂ နံၣ်တဘျီန့ၣ် မံးရှၢၣ်နရံၣ်အသရၣ်ဒိၣ်သရၣ်၀ံး (Rev. Jonathan Wade)ဟံးန့ၢ်ကဒီး၀ဲပယီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အက့ၢ်အဂီၤအံၤဒီးမၤအါထီၣ်က့ၤ၀ဲတၢ်သီၣ်အဒ့ႇ တၢ်သီၣ်မိၢ်ၦၢ်တဖၣ်၀ံၤဒုးကဲထီၣ်က့ၤ၀ဲကညီစှီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဒ်ပကွဲးပဖးအီၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအသိးကဒီးန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပထံၣ်ဘၣ်လၢပကညီအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အံၤ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ကညီအလံာ်ထူလံၤ“လံာ်ထိၣ်ဂံာ်ဒံး”န့ၣ်လီၤႉ

သရၣ်၀ံးဒုးအိၣ်ထီၣ်န့ၢ်ပကညီလံာ်၀ံၤအလီၢ်ခံ(၅၂)နံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲဖဲ ၁၈၈၄ နံၣ်အခါန့ၣ် ကညီဒီကလုာ်ကရၢ(KNA)ကညီခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဒီးမံးရှၢၣ်နရံၣ်သရၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲသရၣ်၀ံးတူၣ်(Vinton)သရၣ်စမံး(Smith)သ့ၣ်တဖၣ်လဲၤကတိၤပတံထီၣ်တၢ်ဆူထံကီၢ်ပဒိၣ်အအိၣ်ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တပၤ ကညီဖိတဖၣ်ကမၤလိဘၣ်က့ၤအလံာ်ဒၣ်၀ဲလၢအကျိာ်ဒီး ကဒိးစဲးဘၣ်၀ဲတုၤလၢနွံတီၤပဒိၣ်တၢ်ဒိးစဲးလၢကညီကျိာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ မ့ၢ်လၢပဒိၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲအဃိၦၤကညီမၤလိဘၣ်က့ၤအလံာ်ဒၣ်၀ဲလၢကၠိပူၤအိၣ်ဒီးပဒိၣ်တၢ်ဒိးစဲးတုၤလၢနွံတီၤစးထီၣ်လၢ ၁၈၈၄ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤႉ

လၢခံယံာ်ကဒီး(၃၈)နံၣ်လၢအမ့ၢ်၀ဲဖဲ ၁၉၂၂ နံၣ်န့ၣ် ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်အၦၤကူၣ်လိာ်တၢ်တဂၤလၢအမ့ၢ်၀ဲဖုဒီးကထၢၣ်စၢၣ်စၣ်စံၣ်ဖိပတံထီၣ်တၢ်ဆူပဒိၣ်အအိၣ်ဒ်သိးအဲကလံးပဒိၣ်ကဟ့ၣ်ၦၤကညီအခွဲးလၢအကဒိးစဲးဘၣ်အသးတုၤအတီၤတဆံလၢကညီကျိာ်န့ၣ်လီၤႉ တုၤဃီၤဆူ ၁၉၂၇ နံၣ်တဘျီ အဲကလံးပဒိၣ်စၢၣ်ဟါခူဘၢးတလၢၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲအဃိ ၦၤကညီမၤလိဘၣ်ၦၤကညီအလံာ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဒိးစဲးတုၤလၢအတီၤတဆံန့ၣ်လီၤႉ မ့မ့ၢ်လံာ်ပယီၤန့ၣ်ဖဲန‹ၣ်အခါဘၣ်တၢ်ဘၣ်သိၣ်လိအီၤတုၤဒၣ်ဖဲယဲၢ်တီၤ(Lower Burmese)န့ၣ်လီၤႉ တုၤမ့ၢ်ကီၢ်ပယီၤန့ၢ်တၢ်သဘျ့ဖဲ ၁၉၄၈ နံၣ်တဘျီ(ဖဆပလ)အူနူးပဒိၣ်တဆီၣ်ထွဲလၢၤၦၤကသိၣ်လိကညီလံာ်လၢကၠိလၢၤဘၣ်ႉ တုၤလီၤလၢန့ၤ၀့တၢ်ပၢၢ်ဆၢကီၢ်ကးပဒိၣ်(ေတာ်လှန်ေရးေကာင်စီအစိးရ)ထီၣ်ဖဲ ၁၉၆၂နံၣ်တဘျီ တဟ့ၣ်အခွဲးလၢၦၤကသိၣ်လိက့ၤလံာ်ကညီလၢတၢ်မၤလိကၠိပူၤလ့ၤတက့ၤလၢၤဘၣ်ႉ

ဖဲအပူၤကွံာ်အနံၣ်(၁၃၀)ဘျဲၣ် အဲကလံးပၢဒံးတၢ်အခါကညီဖိမၤလိဘၣ်လံာ်ကညီလၢကၠိပူၤႇ ဒိးစဲးဘၣ်ကညီအလံာ်တုၤလၢအတီၤတဆံဘၣ်ဆၣ် တုၤမ့ၢ်ပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိပဒိၣ်တဖၣ်ပၢက့ၤထံကီၢ်တဘျီလ့ၤတက့ၤတၢ်တဟ့ၣ်အခွဲးလၢပၦၤကညီဖိကမၤလိဘၣ်က့ၤအလံာ်ကညီလၢကၠိပူၤလၢၤဘၣ်တုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤႉ

ယပာ်ကဖၢသးလၢယအိၣ်ဒီးယတၢ်ကူတၢ်ကၤႇတၢ်ဆဲးတၢ်လၤဒီးယတၢ်ကတိၤကျိာ်လၢအပတီၢ်ထီအဃိ=
ကညီတၢ်ကူတၢ်ကၤအက့ၢ်အဂီၤဒီးအကံၣ်အဒဲးတဖၣ်အိၣ်ဖျါလီၤဆီန့ၢ်ကလုာ်ဂၤအတၢ်ကူတၢ်ကၤလီၤႉ နကူထီၣ်ကၤထီၣ်ဘၣ်အီၤညီဒီးအိၣ်ဖျါဆဲးဆဲးလၤလၤလၢတၢ်လီၢ်ကိးပူၤဒဲးန့ၣ်လီၤႉ ကညီဖိအတၢ်သံကျံဒီးတၢ်သံကျံပီးလီတဖၣ်ႇကညီဖိအတၢ်စဲၤတၢ်ဒွဲဒီးထူရူၢ်လုၢ်လၢ်တဖၣ် အိၣ်တ့ၢ်ပာ်လံယၤဖှိၣ်နံၣ်လၢအကယၤသ့ၣ်တဖၣ်လံဘၣ်ဆၣ်သီသံၣ်ဘှဲဒံးဒၣ်တၢ်ႇထုးန့ၢ်ဒံးၦၤအသးဒၣ်တၢ်ႇကဲဘျုးကဲဖှိၣ်ဒံးဒၣ်တၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ“ပဖံဖုဖးဒိၣ်လၢပျၢၤအတၢ်ဟ့ၣ်သါ”တဖၣ်အံၤကဲထီၣ်က့ၤတၢ်လၤတၢ်ကပီၤလၢပၦၤကညီဖိတကလုာ်အံၤအဂီၢ်ဒီး ပပာ်ကဖၢလၢပသးသ့လၢကလုာ်ဂၤမဲာ်ညါလၢတၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်အံၤအဃိလီၤႉ

တၢ်ကပာ်ပနီၣ်ၦၤလၢ“ၦၤကလုာ်”ကသ့အဂီၢ်တၢ်ကတိၤကျိာ်မ့ၢ်တၢ်အဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢၦၤတကလုာ်န့ၣ်အဂီၢ်လီၤႉ နမ့ၢ်ကိးလီၤနသးလၢနမ့ၢ်ကညီဘၣ်ဆၣ် နကတိၤကညီအကျိာ်မ့ၢ်တဘၣ်ဘၣ်န့ၣ်နတလီၤဆီဒီး ထံလူၤမုၢ်လၢအသံဃ့ထီတမုၢ်အသိးဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ ပတဘၣ်မ့ၢ်ၦၤလၢအကတိၤဒိသံကွံာ်အနီၢ်ကစၢ်ကျိာ်(ကတိၤကျဲၣ်ကျီကလုာ်ဂၤတၢ်ကတိၤလၢကညီတၢ်ကတိၤအကျါ)ဘၣ်ႉ လၢပၦၤကညီဖိအတၢ်ကတိၤကျိာ်အပူၤ ပမှံၤပၦၢ်ပဖံဖုတဖၣ်ဟ့ၣ်သါတ့ၢ်ၦၤ၀ီၢ်သြဲလၢပကစူးကါသူအီၤအဂီၢ်အိၣ်ပာ်၀ဲဒၣ်လၢလၢၦဲၤၦဲၤန့ၣ်လီၤႉ လၢပကကတိၤဒဲးကံၣ်ဒဲး၀့ၤမၤဃံမၤလၤထီၣ်ပတၢ်ကတိၤအဖျၢၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ႇ လၢပကကတိၤမၤဃၢထီၣ်န့ၣ်ပတၢ်ကတိၤအတယၢၢ်အဂီၢ်“၀ီၢ်သြဲႇ၀ီၢ်ဆိဖးႇတၢ်ကတိၤခွ‹ၣ်ႇ တၢ်ကတိၤဒိခီႇတၢ်ကတိၤဒိဘျးႇတၢ်ကတိၤဒိဘျီႇတၢ်ကတိၤဒီမိၢ်ဖါႇတၢ်ကတိၤအီၣ်လုႇ တၢ်ကတိၤရၢၢ်ႇတၢ်ကတိၤဒွဲ”အိၣ်ပာ်၀ဲဒၣ်လၢလၢၦဲၤၦဲၤန့ၣ်လီၤႉ

ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢပနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ပ၀ဲတခီပတပာ်ဒိၣ်ပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤပတၢ်ကတိၤလၢအအိၣ်တ့ၢ်ဒီးၦၤတဖၣ်ဘၣ်ႇ မ့မ့ၢ်တခီ“ပကတိၤဒိသံကွံာ်ပကညီအတၢ်ကတိၤ”အဖျၢၣ်တဖၣ်လၢပတၢ်ကတိၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအပူၤအဃိ ပတၢ်ကတိၤထူလံၤတဖၣ်လီၤမၢ်န‹ၢ်ကံွာ်၀ဲၦၤတဆံးတစှၤလံတၢ်ဘၣ်ႉ တၢ်န‹ၣ်ကြၢးလၢပကဘၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဒီး တုၤအံၤဆူညါခီန့ၣ် ပကၢးကျဲးစၢးစူးကါကတိၤက့ၤပကညီတၢ်ကတိၤအကျိာ်စဲာ်စဲာ်လၢအတကျဲၣ်ကျီဃုာ်သးဒီး ကလုာ်ဂၤအတၢ်ကတိၤနီတဖျၢၣ်ဘၣ်ႇလၢမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤပတၢ်ကတိၤအပူၤန့ၣ်လီၤႉ
“ထါ”မ့ၢ်ကျိာ်တၢ်ကတိၤအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အပတီၢ်ထီကတၢၢ်လၢၦၤတကလုာ်န့ၣ်အဂီၢ်လီၤႉ ပၦၤကလုာ်လၢညါတ၀ီန့ၣ်မ့ၢ်ၦၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအနၢၤထါဒီးဒိထါသ့အုၣ်ထါသ့ကိးနီၢ်ဂၤဒဲးဃၣ်ဃၣ်လီၤႉ လၢတၢ်သိၣ်လီၤသီလီၤတၢ်အခါႇလၢတၢ်ကတိၤဒိကတိၤတဲာ်တၢ်အခါဒီးလၢတၢ်ကျ›ၤခီကျ›ၤယ့ၤလိာ်သးဆၢကတီၢ်အခါဒၣ်လဲာ်လၢအတၢ်ကတိၤအပူၤန့ၣ်တပူၤဒီးထါနီတခီၣ်နီတဘျီဘၣ်ႉ တမ့ၢ်ထဲလၢၦၤသးၦၢ်တဖၣ်ဧိၤဘၣ်ႇ လၢၦၤသူၣ်ဘီသးစၢ်ဖိဒံဖိသၣ်တဖၣ်အကျါဒၣ်လဲာ်ကတိၤတၢ်န့ၣ်တပူၤဒီးထါနီတဘျီဘၣ်ႉ ၦၤလၢညါတစိၤၦၤသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်မုၣ်လိၣ်ဘိခွါလိၣ်ဘိဖိတဖၣ် လၢအ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်ကတိၤဃ့အဲၣ်လိာ်ကွံလိာ်သးအဂ့ၢ်န့ၣ်ႇ တဂၤဒီးတဂၤတဲအံၣ်တဲဆံးလီၤအသးႇ ကတိၤဆဲးအဲးလိာ်လ့လိာ်အသးန့ၣ်ဒိးထီၣ်ဖီၣ်ဆၢလိာ်အသးလၢထါအကျိာ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤႉ အဒိ=

ခွါ= မိၢ်ဖီဆွဲၣ်ဘီသဒီၣ်ဘီႇမိၣ်ဘၣ်“ဖီ”စီအီၣ်တလီၤ
မိၢ်ဖီဆွဲၣ်၀ါသဒီၣ်၀ါႇမိၣ်ဘၣ်“ဖီ”တမိၣ်အီၣ်သး
မုၣ်= နလူၤန‹ၢ်ဆၢလၢအယံၤႇဆၢလၢဟံၣ်ပူၤအိၣ်ၦၢ်သံ
ခွါ= ဒိၣ်ထီၣ်ဟံၣ်ပူၤၦၢ်ဟံၣ်ပူၤႇၦၤကီၢ်ယံၤကူ၀ၢ်ဟဲယူၤ
မုၣ်= နကၦၢ်ဒ်သ့ၣ်လၣ်လီၤႇအိၣ်မုာ်ယၤအနံၤအသီ
ခွါ= မိၢ်စံးဖိခွါနမ့ၢ်လဲၤႇဟဲက့ၤကွဲဒီးနီၢ်တနဲ
ကွဲန‹ၢ်ကွဲႇကွဲတန‹ၢ်ကွဲႇကွဲတုၤအကဲလၢန၀ဲ
မုၣ်= နမိၢ်ကိးယၤလၢကဆ့ႇကဆ့တၢ်ဖးဒံၣ်ဖးဒ့
ခွါ= မိတကိးနၤလၢကဆ့ႇမိကိးနၤဖိမုၣ်နီၢ်ဂ့ၤ
မုၣ်= နမိၢ်ကိးယၤလၢကဆီႇကဆီတၢ်ဖးဒိၣ်ဖးထီ
ခွါ= မိတကိးနၤလၢကဆီႇမိကိးနၤဖိမုၣ်နီၢ်ဘၠီ
မုၣ်= နမိၢ်ကိးယၤလၢသပၢၤႇသပၢၤတၢ်သူပံၢ်သူတၢၤ
ခွါ= မိတကိးနၤလၢသပၢၤႇမိကိးနၤဖိမုၣ်နီၤဧၢႉႉ
မုၣ်= နမိၢ်ကိးယၤလၢကတြုၤႇကတြုၤတၢ်ဖးလဲၢ်ကီၢ်ကုၤ
ခွါ= မိတကိးနၤလၢကတြုၤႇမိကိးနၤဖိမုၣ်နီၢ်ခု
မုၣ်= ထံဖိယွၤကလ့ၢ်မဲးဘီႇအိၣ်မုာ်ကီၢ်ခံဘ့ၣ်ဧီၣ်စီ
စီထွဲထီၣ်အခီၣ်ဒုၣ်ဘီႇနီၢ်ကွၢ်ထွဲအမဲာ်ထံလီၤႉ

အ၀ဲအံၤမ့ၢ်တၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲပၦၤကညီဖိတကလုာ်အံၤအကျိာ်အတၢ်ကတိၤပူၤန့ၣ်စူးကါကတိၤ၀ဲအတၢ်ကတိၤ၀ီၢ်သြဲဃုာ်ဒီးတၢ်ကတိၤခွ့ၣ်ႇတၢ်ကတိၤဒိခီႇတၢ်ကတိၤဒိဘျးတဖၣ်လၢထါအကျိာ်န့ၣ်အရူၢ်အသဲးအတီၤပတီၢ်ထီထဲလဲၣ်ႇအ၀ီၢ်သြဲတဖၣ်အတယၢၢ်ဃၢ၀ဲထဲလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ ကလုာ်ဂၤလၢမ့ၢ်နၢ်ဟူဘၣ်၀ဲမုၣ်လိၣ်ဘိခွါလိၣ်ဘိခံဂၤအံၤကတိၤတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအဂ့ၢ်ဒိးထီၣ်ဖီၣ်ဆၢလိာ်အသးလၢထါအကျိာ်ယၢ်ခီယၢ်ခီဒ်အံၤန့ၣ် ၦၤလၢတပတြၢၤအီၣ်အူးအ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်ကအိၣ်၀ဲနီတဂၤလၢဟီၣ်ခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤအချၢဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ

မ့ၢ်လၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိႇ ယပာ်ဒိၣ်ယပာ်ကဖၢလၢလီၤယသးလၢၦၤကလုာ်ဂုၤဂၤခဲလၢာ်တဖၣ်အမဲာ်ညါလၢ=ယမ့ၢ်“ကညီဖိစဲာ်စဲာ်”တဂၤအဃိန့ၣ်လီၤႉ ယစံးဘျုးတၢ်ထံတၢ်တီကစၢ်လၢအဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ယၤလၢယမိၢ်ကညီယပၢ်ကညီခံဂၤအဒူၣ်အထၢပူၤ အဃိလီၤႉ ယမိၢ်မ့ၢ်ကညီႇယပၢ်မ့ၢ်ကညီႉ ယဖံမ့ၢ်ကညီႇယဖုမ့ၢ်ကညီႉ ယဖံဖးဒိၣ်မ့ၢ်ကညီႇယဖုဖးဒိၣ်မ့ၢ်ကညီႉ ယစၢၤယသွဲၣ်ယထူယထံးဟဲလီၤစၢၤလၢကညီကလုာ်အဒူၣ်အထၢပူၤစဲာ်စဲာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ယမ့ၢ်ကညီအစၢၤစဲာ်စဲာ်လၢအတကျဲၣ်ကျီစံၣ်ဘှဲဃုာ်အသးဒီးကလုာ်ဂၤအသွံၣ်နီတတိၣ်ဖိဘၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န‹ၣ်အဃိယသူၣ်မုာ်ယသးမံဒီးယပာ်ကဖၢလၢလီၤယသးလၢယမ့ၢ်ကညီအစၢၤလၢဟီၣ်ခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤအချၢအဃိန့ၣ်လီၤႉ

ပယီၤကလုာ်ဒိၣ်စိသနူဖိတဖၣ်အိၣ်ဒီးအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ=ကလုာ်ဒူၣ်ဂုၤဂၤတဖၣ် သုတဒိၣ်စိလုၢ်ဘၢကံ၁်အ၀ဲသ့ၣ်ပယီၤကလုာ်အံၤလၢကလုာ်ဂၤတၢ်ကတိၤကျိာ်လံာ်လဲၢ်ဒီးထူသနူမ့ၢ်ဂ့ၤႇ လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီးကလုာ်ဂ့ၢ်၀ီမ့ၢ်ဂ့ၤႇတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ၦၤတကလုာ်လၢအတပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤဒီး တပာ်ဒိၣ်တပၢၤဃာ်ကျၢၤက့ၤအထူအထံးအတၢ်ဟဲလီၤစၢၤဘၣ်ႇၦၤတကလုာ်လၢအတပာ်ဒိၣ်ပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤက့ၤအတၢ်ကတိၤကျိာ်လံာ်လဲၢ်ဒီးအတၢ်ဆဲးတၢ်လၤဘၣ်ႇၦၤတကလုာ်လၢအဆိမိၣ်ဒိၣ်ကလုာ်အဂၤဒီး မဲာ်ဆှးလီၤအသးဆိၣ်မိၣ်ဆံးက့ၤအၦၤကလုာ်လၢကလုာ်ဂၤတဖၣ်အမဲာ်ညါန့ၣ်မ့ၢ်ကုၢ်အတၢ်ပာ်သးအိၣ်လၢအပူၤဒီး ကဲထီၣ်ၦၤကလုာ်ဖးဒိၣ်အိၣ်ဒီးအသူးသ့ၣ်လၤကပီၤအစိကမီၤတသ့နီတဘျီဘၣ်ႉ ပတၢ်ပာ်သးမ့ၢ်အိၣ်လၢပပူၤဒ်န့ၣ်တခီႇပၦၤကလုာ်ကဘၣ်တၢ်လုၢ်ဘၢႇတၢ်အီၣ်ယုၢ်လီၤကွံ၁်ၦၤလၢကလုာ်ဒိၣ်စိဂုၤဂၤတဖုဖုအပူၤဒီး ပၦၤကလုာ်ကလီၤမၢ်ကွံ၁်၀ဲလၢဟီၣ်ခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤအချၢသၦၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤႉ ပာ်လုၢ်ပာ်ၦ့ၤနၦၤကလုာ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်အသိးန့ၣ်တက့ၢ်ႉ

“လံာ်မ့ၢ်လီၤမၢ်ကျိာ်လီၤမၢ်
ကျိာ်မ့ၢ်လီၤမၢ်ကလုာ်ဟါမၢ်ႉ
လံာ်မ့ၢ်ထီၣ်ဖီကျိာ်ထီၣ်ဖီ
ကျိာ်မ့ၢ်ထီၣ်ဖီကလုာ်ကထီၣ်ဖီ”
လၢ= တံနိ (သ၀ီတါ)

လံာ်ဒိးသန‹ၤ=
ၦၤကညီဒီးအတၢ်ဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤ(ဖုထံၣ်သၣ်ပၠၣ်)
ကညီတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ (စီၤအီၣ်လး)
လံာ်ပၢ်ယွၤ (သရၣ်စီၤထူ)
မိဋကတ်က၀ိနိစ္စယကျမ်း၊အတွဲ ၂၊ စာမကျ်နှာ ၆၀ (ဆရာေမာင်စံထနွ်း)
ကရင်ရာဇ၀င်၊ အတွဲ ၁၊ စာမကျ်နှာ ၇၀ (ရာဇ၀င်ဆရာဦးေစာ)
ကရင်ရာဇ၀င်ကျမ်း (ရာဇ၀င်ဆရာကြီးဦးပညာ)