တနၢ်တူၢ်စီမံၤဒိၣ်သွါ နမ့ၢ်သွံၣ်ကညီစ့ၢ်ဧါ
တံနိ (သ၀ီတါ)
ဖဲ ၂၀၀၃ နံၣ် တၢ်ကိၢ်ခါအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ယလဲၤတုၤဘၣ်ဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကလံၤထံးႇ စၣ်ခၠးဘူၤရံၤအဆိကတၢၢ်တဘျီအခါႇ ယလဲၤမံအိၣ်တမှံၤဘၣ်ဖဲ “ခၠီလိၣ်” ကညီသ၀ီတနွံလီၤႉ သ၀ီလၢအိၣ်ဘူးအိၣ်တံၢ်လိာ်သးဖဲအံၤတဖၣ် အါဒၣ်တက့ၢ်န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲၦၤၦိၢ်ဖိစှီၤဖိအဒူသ၀ီဒီး ၦၤကၠီၣ်တဲၣ်ဖိအိၣ်ကျီၣ်ကျဲဃုာ်တနီၤစ့ၢ်ကီးလီၤႉ သ၀ီဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဖဲအံၤတနီၤန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ-ခၠီလိၣ်သ၀ီႇ ခၠူးလဲးသ၀ီဒီး ဟွ့းယါခဒံၤသ၀ီန့ၣ်လီၤႉ တၢ်ကိးသ၀ီအမံၤတဖၣ် သီၣ်ဘၣ်ယနၢ်လီၤဆီတစဲးအဃိ ယသံကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီးတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်စူၤရးခၠဲလၢ အမ့ၢ်ၦၤထူလံၤဖိအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်အံၤဒီး ဒိၣ်ထီၣ်၀ဲဖဲအံၤတဂၤတဲဘၣ်ယၤဒ်အံၤ-
“သ၀ီအမံၤတဖၣ်အံၤတမ့ၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အတၢ်ကိးဘၣ်ႉ မ့ၢ်ဒၣ်ၦိၢ်အတၢ်ကိးလီၤႉ မ့ၢ်လၢၦၤကၠီၣ်တဲၣ်ဖိတဖၣ် ကိးထွဲကွဲးထွဲက့ၤ၀ဲၦိၢ်အတၢ်ကိးသီၣ် တပံၣ်တကျါဘၣ်အဃိ တၢ်ကိးသ၀ီအမံၤတဖၣ်အံၤ အသီၣ်ဆီတလဲက့ၤအသးန့ၣ်လီၤႉ ခၠီလိၣ်သ၀ီအံၤ လၢညါခါၦိၢ်ကိး၀ဲလၢ“ခၠီးမျိ” လၢစှီၤတခီအခီပညီမ့ၢ်၀ဲဆီလီၤမျီာ်(ကျိဖးဒိၣ်)န့ၣ်လီၤႉ “ခၠူၤလဲ” သ၀ီစ့ၢ်ကီးမ့ၢ်ဒၣ်ၦိၢ်အတၢ်ကိးႇ အခီပညီမ့ၢ်၀ဲဆဲးလီၤမံၤလၢလံာ်ဃံၤဃာ်အပူၤလီၤႉ (မ့ၢ်တၢ်ကတိၤကျီၣ်ကျဲသးဒီးပယီၤကျိာ် စာချုပ် န့ၣ်လီၤ)“ဂ့ၢ်ခၣ်ဒုၣ်ကျိသ၀ီ”စ့ၢ်ကီးမ့ၢ်လၢၦၤကၠီၣ်တဲၣ်ဖိတဖၣ် ကိး၀ဲကွဲး၀ဲလၢကၠီၣ်တဲၣ်ကျိာ်တပံၣ်တကျါဘၣ်အဃိ ကဲထီၣ်က့ၤဆူဟွ့းယါခဒံးသ၀ီန့ၣ်လီၤႉ လၢယနီၢ်ဆံးအခါ ပမိပပါတဲဘၣ်ၦၤဒ်အံၤ-လၢညါလၢပဖံဖးဒိၣ်ဖုဖးဒိၣ်အစိၤအခါန့ၣ် ပယီၤစီၤပၤဒီးကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤအၦၤသုးဖိတဖၣ် ဟဲထီၣ်ဒုးလိာ်ယၤလိာ်အသးဖဲပအိၣ်တၢ်လီၢ်တတီၤအံၤလီၤႉ ယိၤစီၤပၤအသုးတဖၣ်န့ၣ် ဆီလီၤအမျီာ်ဖဲတၢ်လီၢ်အံၤအဃိ လၢခံတၢ်ကိးထွဲက့ၤတၢ်လီၢ်အံၤအမံၤလၢၦိၢ်ကျိာ်လၢ “ခၠီးမျိ”န့ၣ်လီၤႉ လၢခံကဒီးဖဲကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤအခိၣ်အနၢ်ဒီး ပယီၤစီၤပၤအခိၣ်အနၢ်တဖၣ်မၤက့ၤတၢ်ပတုာ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဒီး ဆဲးလီၤမံၤလၢလံာ်ပူၤ(ခၠိးလံာ်ခၠိးလဲၢ်-စာချုပ်ချုပ်သည်)ဖဲတၢ်လီၢ်အံၤအဃိ လၢခံတၢ်ကိးထွဲက့ၤတၢ်လီၢ်တတီၤအံၤအမံၤလၢၦိၢ်အကျိာ်“ခၠိးလဲ”အခီပညီမ့ၢ်၀ဲ ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီးပယီၤမၤတၢ်အၢၣ်လီၤဆဲးလီၤမံၤလၢလံာ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ
ပအိၣ်ဖဲန့ၣ်တနွံအခါ သရၣ်စူၤးခၠဲလဲၤဟးက့ၤၦၤဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီးကီၢ်ဆၢဃိၣ်သၢဖျၢၣ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ခၠီလိၣ်သ၀ီဒီးဃိၣ်သၢဖျၢၣ်န့ၣ် ပနီဘၣ်သိလ့ၣ်(၂)နၣ်ရံၣ်ဃၣ်ဃၣ်လီၤႉ ဖဲပလဲၤတုၤဆူဃိၣ်သၢဖျၢၣ်ပဟးဆှၣ်ကွၢ်ကီ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ၀း၀းတတီၤဒိၣ်ဒိၣ်၀ံၤႇယလဲၤဆ့ၣ်နီၤအိၣ်ဘှံးလၢဃိၣ်သၢဖျၢၣ်ကပၤတါထူၣ်(ထီထူၣ်)တထူၣ်အကဒုဖီလာ်ဒီး ယကွၢ်စိဃီၤယဲတၢ်ဆူပကစၢ်ကီၢ်(ကညီကီၢ်)တပၤလီၤႉ ဖဲန့ၣ်ယထံၣ်စိဃီၤယဲကစၢၢ်ကလိတၢ်လူၢ်တၢ်ြတီၤလါဟ့ အကဘျံးအကထၢထၢတဖၣ် ဖျါစိကဒုဒုကယီၢ်ယီၢ်လၢတၢ်အၢၣ်ဒီး တၢ်ကသွံတဖၣ်အကျါန့ၣ်လီၤႉ ကလံၤဆှံဖိအိၣ်လၢပကညီကီၢ်တပၤ ဟဲအူထီၣ်တၢ်ကဖီကဖီဒီးမၤလီၤမၢ်ကွံာ်၀ဲ ယတၢ်လီၤဘှံး လီၤတီၤတဖၣ် ခဲလၢာ်ညါလီၤႉ ဖဲန့ၣ်ဆၢကတီၢ်ခါ ယတၢ်ဆိမိၣ်တဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဆူယသးပူၤ-
တၢ်လီၢ်လၢယဆ့ၣ်နီၤအိၣ်ဘှံးခဲအံၤန့ၣ်ႇ မ့ၢ်တၢ်လီၢ််တခါဃီလၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်လွံၢ်ကယၤယဲၢ်ဆံဘျဲၣ်ခါ စီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ် ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဟဲထီၣ်ဒုး“၀့ၢ်လ့” (အယူးထယါ)အခါႇ စီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီအိၣ်ပတုာ်ဆီလီၤဒုးအိၣ်ဘှံးအိၣ်သါက့ၤ အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်တဖၣ် စှၤနံၤစှၤသီအတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလီၢ်မးလဲၣ်ႉႉ
ဒီးဖဲန့ၣ်ယသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤလၢယနီၢ်ဆံးခါ ယဖုတဲန့ၢ်ၦၤစီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီလဲၤဒုးယိၤဒိၣ်အ၀့ၢ်တၢ်လၢပျၢၤန့ၣ်ႇ အုၣ်ဃုာ်၀ဲဒီးထါဒ်အဖီလာ်အံၤန့ၣ်လီၤ=
စီချုးန့ၢ်တနၢ်တူၢ်စီႇ
လဲၤဒုးသုးကျဲမုၢ်လီၤဂီၤႉ
တနၢ်တူၢ်စီလဲၤဒုးသုးႇ
မူဒီးဟီၣ်ခံးလီၤဒုးဒုးႉ
တနၢ်တူၢ်စီလဲၤဒုးသုးႇ
ထိၣ်ယူၤလၢမူစီၢ်တချုးႉ
နီဒ့ဒုးသုးတီတလူႇ
ဘီစိနးစိဧူၢ်လၢမူႉ
နးတိၢ်စီဟံးလၢအစုႇ
တဒုးဘၣ်သုးအိၣ်တမုာ်ႉ
စုခံခီဟံးကျိခံဆိႇ
နဒုးသုးဖိသၣ်ကွၢ်လိႉ
နန့ၢ်ဘၣ်ဘျါအ့ၣ်ကီၤလၤႇ
သါလၢနဒုး၀့ၢ်ပိၢ်ဖးႉ
ၦၤဒိၣ်အီၣ်မၢနဒုးသုးႇ
ဆုပာ်နဘျါအ့ၣ်ၦဲၤကုႉ
တရ့းဖိဘျါအ့ၣ်တစှၢၤႇ
ခးသၣ်ဘုလါတအဲၣ်တၢႉ
ၦၤဒိၣ်အီၣ်မၢစီဒုးသုးႇ
ဒုးတီၢ်မုၢ်ဖီတလီၤဆှုႉ
သုးလၢမဲၤလီအခိၣ်ဟဲႇ
သ့ၣ်နာ်ပိၢ်ဆ့ကၤအီးလဲးႉ
နဒုးဘၣ်သုးနသးချ့ႇ
နတိာ်ဒုးယိၤအ၀့ၢ်လ့ႉ
ကူၣ်ဒုး၀့ၢ်တနၢ်တူၢ်စီႇ
စီကူၣ်လၢပျၢၤနီၢ်နဲၣ်အီၤႉ
၀ၣ်ဆှုၣ်ခိၣ်ဖှံလီၤစ့သံးႇ
၀့ၢ်လ့နဒုးတစိၢ်၀ံၤႉ
၀့ၢ်လ့နဒုးဃီၢ်အဲးအဲးႇ
ဘီကီးအတွးအိၣ်ပျာ်လဲၣ်ႉ
၀့ၢ်လ့နဒုးအီၣ်မ့ၤဆွံႇ
ဘီကီးနဒုးတစိၢ်၀ံၤႉ
တအီဘၣ်ဒံးမီာ်သၣ်ခဲႇ
တဒုးဘၣ်ဒံး၀့ၢ်ကံၢ်မဲႉ
ကံၢ်မဲလါဖူအဘၢၣ်စၢၤႇ
သ့ၣ်ဘၣ်ခိၣ်ယိၤစံၣ်လ့ၢ်လၢၤႉ
ထွံၣ်မီၤတၢ်ဖိသၣ်မ့ၢ်သဲႇ
ကွၢ်လီၤတၢ်ဘီခီၣ်ဒုၣ်ဟဲႉ
နတူၢ်လီၤတနၢ်တူၢ်စီႇ
မုၢ်ဒိၣ်အပျံၤနထုးစှီႉ
တနၢ်တူၢ်စီလဲၤဒုးသုးႇ
ထးနွံဃံၤစီယီၢ်တဲာ်ထုာ်ႉ
တီအူစီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီအပၢ်မ့ၢ်၀ဲစဖဲသူ(အမံၤလၢပယီၤမ့ၢ်၀ဲမ့ကၠံညိၣ်)လီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီအပၢ်စဖဲသူ(မင်းြကီးညို)အံၤ ကူၣ်မၤသံကွံာ်၀ဲပယီၤပဒိၣ်စံၣ်သူၣ်(စည်သူ)ဖဲ ခႉန ၁၄၈၅ နံၣ် ဒီး ထီၣ်ပၢက့ၤ၀ဲ၀့ၢ်တီအူလၢ စံၣ်သူၣ် အလီၢ်န့ၣ်လီၤႉ စဖဲသူအမါမ့ၢ်၀ဲ “နီၢ်ဃဲ”န့ၣ်လီၤႉ နီၢ်ဃဲမ့ၢ်ၦၤတုာ်ဖိအဃိ အဖိတအိၣ်နီတဂၤဘၣ်ႉ စဖဲသူဟံးန့ၢ်ကဒီးအမါအသီတဂၤလၢ ငနွဲၢ်ကိၣ်သ၀ီသးၦၢ်(ငနယွ်ကုန်းရွာသူြကီး)အဖိမုၣ်ဒီး ထီၣ်ဖိ၀ဲအဖိခွါတနၢ်တူၢ်စီဖဲ ခႉန ၁၅၁၆ နံၣ် န့ၣ်လီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီအိၣ်ဒီးအခိၣ်ဆူၣ်အလွဲၢ်ဘီတဘိ ဒိၣ်လီၤဆီန့ၢ်ခိၣ်ဆူၣ်အဂၤတဖၣ်တစဲးလီၤႉ တၢ်အံၤသရၣ်ဒွးတၢ်တဖၣ်စံး၀ဲ မ့ၢ်သဒၢမုၢ်ထူအတၢ်ပနီၣ်အဃိ ဖိသၣ်အံၤမ့ၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ကကဲထီၣ်ဘၣ်စီၤပၤန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်န့ၣ်အဃိယုၢ်န့ၢ်အမံၤလၢတနၢ်တူၢ်စီဒီးလၢပယီၤကျိာ် “တပ့ၣ်ရွ့ၣ်ထံ”အခီပညီမ့ၢ်၀ဲသဒၢမုၢ်ထူန့ၣ်လီၤႉ
စဖဲသူပၢတၢ်(၄၆)နံၣ်၀ံၤသံကွံာ်၀ဲဖဲ ခႉန ၁၅၃၀ နံၣ် ဒီးအဖိခွါတနၢ်တူၢ်စီ(တပ့ၣ်ရွ့ၣ်ထံ)ကဲထီၣ်တီအူစီၤပၤလၢ အပၢ်လီၢ်ဖဲအသးနံၣ်အိၣ်(၁၄)နံၣ်ခါန့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢတနၢ်တူၢ်စီကဲထီၣ်သီတီအူစီၤပၤအခါန့ၣ်ႇ ယိၤသိၣ်ဟၣ်ဘွါပၢတၢ်ဖဲ၀့ၢ်အါ၀ာ်ႇ နရးပတံးပၢတၢ်ဖဲၦိၢ်၀့ၢ်(ြပည်)ဒီး တလၢၤစီၤပၤသူးရှ့ၣ်တကၣ်ရူးပံးပၢတၢ်လၢ ဟၣ်သၣ်၀တံၣ်န့ၣ်လီၤႉ
တနံၣ်ဃီဖဲအ၀ဲကဲထီၣ်စီၤပၤလၢအပၢ်လီၢ်န့ၣ် တနၢ်တူၢ်စီကရၢကရိထီၣ်အၦၤသုးဖိ အဂၤ ၅၀၀ ဒီး လဲၤဒုး၀ဲတလၢၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်စံး၀ဲဖဲအလဲၤတုၤဆူဒူပကိႇ ဖုမီၤတီၢ်တလ့(ေရှွေမာ်ေဒါေစတီ)အခါ အ၀ဲတုၢ်အနၢ်ဖဲဃိၣ်ခီၣ်ထံးန့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲလဲၤဒုးတလၢၤစီၤပၤသူးရှ့ၣ်တကၤရူးပံးသၢဘျီ(၁၅၃၄ႇ၁၅၃၅ႇ၁၅၃၆) ဘၣ်ဆၣ်ဒုး၀ဲတန့ၢ်နီတဘျီဘၣ်ႉ လဲၤဒုးကဒီး၀ဲလွံၢ်ဘျီတဘျီဖဲ ခႉန ၁၅၄၀ နံၣ်မး မၤနၢၤ၀ဲလၢလွံၢ်လါအတီၢ်ပူၤဒီး ဖီၣ်မၤသံကွံာ်၀ဲတလၢၤအစီၤပၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၅၄၁ နံၣ်န့ၣ် တနၢ်တူၢ်စီလဲၤဒုးကဒီး၀ဲၦိၢ်၀့ၢ်(ြပည်)ဒီး မၤနၢၤကွံာ်၀ဲဖဲ ၁၅၄၂ နံၣ်ႇ မၤသံကွံာ်၀ဲၦိၢ်၀့ၢ်အစီၤပၤဒီး နီၢ်ပၤမုၣ်ဒီးအၦၤသုးဖိ ၃၀၀ ဂၤ ဃုာ်ဒီးအသုးခိၣ်သုးနၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲ ၁၅၄၄ နံၣ်န့ၣ် အါ၀ာ်စီၤပၤဟဲဒုးတနၢ်တူၢ်စီဖဲၦိၢ်၀့ၢ်ဘၣ်ဆၣ် တနၢ်တူၢ်စီမၤနၢၤကွံာ်အီၤလီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီလူၤဒုး မၤနၢၤကွံာ်၀ဲစီၤလိၣ်စီၤပၤအိၣ်လၢတီအူတၢ်ပၢအခိၣ်အဃၢၤတဖၣ် လၢလာ်လာ်လၢထးထး ခဲလၢာ်၀ံၤဒီး ဖဲ ခႉန ၁၅၄၅ နံၣ်န့ၣ်ႇ ဒ်ပယီၤစီၤပၤတဖၣ်မၤ၀ဲအတၢ်ထီၣ်နီအလုၢ်အလၢ်ဒီး တလၢၤစီၤပၤတဖၣ်မၤ၀ဲ တၢ်ထီၣ်နီ အလုၢ်အလၢ်အသိး တၢ်မၤန့ၢ်အီၤတၢ်ထီၣ်နီအမူးယဲၢ်ယဲၢ်လံလံဖဲပကိ(ဟံသာ၀တီ)ဒီး ကဲထီၣ်ဘၣ်က့ၤ ၀ဲ စီၤပၤဖိတဖၣ်အစီၤပၤလၢ အပၢဘၣ်ထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်ဒ်စီၤပၤဒိၣ်တဂၤအသိးန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲ ၁၅၄၈ နံၣ်န့ၣ်တနၢ်တူၢ်စီပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဒီး လဲၤဒုး၀ဲ၀့ၢ်လ့(အယူးထယါ)ဆူကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်န့ၣ်လီၤႉ အသုးမုၢ်စးထီၣ်ဟးထီၣ်၀ဲလၢပကိ(ဟံသာ၀တီ)ဒီး လဲၤ၀ဲဆူမိးတမး၀့ၢ်ႇ ဖဲန့ၣ်တ့ ထီၣ်၀ဲထိဖးဒိၣ်တဖၣ်ဒ်တိၤအသိးဒီး ခီဂာ်၀ဲဃိၣ်လိာ်ကျိဒီးလဲၤတုၤ၀ဲဆူဃိၣ်ထၣ်၀့ၢ်(မီၣ်လမၠဲၣ်)န့ၣ်လီၤႉ ခီဂာ်ကဒီး၀ဲသမံးကျိ(အတရံြမစ်)ဒီး လဲၤ၀ဲဆူမုၢ်ထီၣ်တခီဒီးတုၤဃီၤ၀ဲဆူကီၢ်ဆၢႇ ခဲအံၤဃိၣ်သၢဖျၢၣ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ခီဂာ်၀ဲကီၢ်ဆၢဒီးနုာ်လီၤ၀ဲဆူကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ပူၤလီၤႉ ဃိာ်လီၤ၀ဲခွဲနွဲးကျိ(Khew Noi)ဒီးတုၤဃီၤ၀ဲဆူစဲယိး (Sai Yok)န့ၣ်လီၤႉ ဃိာ်လီၤကဒီး၀ဲမဲၢ်ကျီထံကျိ (Khwe Yai )ဒီး ဒုးမၤန့ၢ်၀ဲကၣ်ခၠနးဘူၣ်ရံၣ်၀့ၢ်(Kanchanaburi) အိၣ်လၢမဲၢ်ကျီထံကျိကၢၢ်နံၤန့ၣ်လီၤႉ ဒုးမၤန့ၢ်၀ဲ၀့ၢ်အံၤညီကဒၣ်မ့ၢ်လၢ ကၠီၣ်တဲၣ်သုးတဖၣ်တဒုးဆၢအ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်အဃိလီၤႉ လဲၤခီကဒီး၀ဲဆူမုၢ်ထီၣ်ကလံၤစိးတပၤဒီး ထီၣ်ဒုးကဒီး၀ဲစူၣ်ဖါဘူၣ်ရံၣ်၀့ၢ်(Supanburi) တၢ်ဒုးကဲထီၣ်၀ဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်၀ံၤ တနၢ်တူၢ်စီမၤနၢၤကွံာ်၀ဲကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤ “ြဖးမဟၣ်ကၠးကရံၣ်”အသုးမုၢ်န့ၣ်လီၤႉ ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤဖြးမဟၣ်ကၠးကရံၣ် ဃၣ်ကွံာ်လၢစူၣ်ဖါဘူၣ်ရံၣ်တၢ်ဒုးဂုၤက့ၤအခံႇ ဟဲက့ၤအိၣ်ခိးလီၤကဒီး တနၢ်တူၢ်စီအခိၣ်လၢ၀့ၢ်လ့(အယူးထယါ)န့ၣ်လီၤႉ
တနၢ်တူၢ်စီဟဲထီၣ်ဒုးကဒီး၀့ၢ်လ့ႇ ဖဲန့ၣ်ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤ ဖြးမဟၣ်ကၠးကရံၣ်ဒီးအသုးမုၢ်ဒိၣ်ဟဲထီၣ်ဒုးတနၢ်တူၢ်စီလၢ ကဆီဒုးသုးအခိၣ်ႉ နီၢ်ပၤမုၣ်စူၣ်ရံၣ်ယိထဲ (Suriyothai) စ့ၢ်ကီး ကူထီၣ်ကၤထီၣ်ဒ်ပိာ်ခွါဒီး ဟဲထီၣ်ဒုးတၢ်ဒူဒူလၢအသုးမုၢ်ဒိၣ်အကျါလၢကဆီဒုးသုးအဂၤတဒုအဖီခိၣ်လီၤႉ ယိၤဒိၣ်စီၤပၤအဖိခွါခံဂၤစ့ၢ်ကီး ဟဲထီၣ်သဂၢၢ်ဒုးတနၢ်တူၢ်စီအသုးမုၢ်တဖၣ်လၢ ကဆီတဂၤတဒုစုာ်စုာ်အလိၤလၢ တၢ်ဒုးပျီပူၤလီၤႉ တၢ်ဒုးဘျီ၀ဲအံၤ တမ့ၢ်ထဲတၢ်သူနးဧိၤဘီဧိၤချံၣ်ဧိၤပျၢ်ဧိၤဘၣ်ႉ ပၣ်ဃုာ်ဒီးကျိဒီးမျီာ်ဒီးပီၣ်တူၣ်ကံၣ်သုးဖိလၢ အဒိးလဲအသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဒုးဘျီအံၤ ကဲထီၣ်အသးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် တၢ်ဂၢ်သွံၣ်ဂၢ်စိး တၢ်သံတၢ်ၦၢ်အိၣ်အါမးလၢ ခံခီလၢာ်အကျါန့ၣ်လီၤႉ နီၢ်ပၤမုၣ်စူၣ်ရံၣ်ယိထဲ မၤစၢၤပူၤဖျဲးဘၣ်အ၀ၤသးသမူဘၣ်ဆၣ် အနီၢ်ကစၢ်တခီဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤကွံာ်အသးသမူလၢ တၢ်ဒုးဘျီ၀ဲအံၤဒ်ၦၤဒူၦၤဃိၤတဂၤအသိးန့ၣ်လီၤႉ
တနၢ်တူၢ်စီအသုးမုၢ်တဖၣ် က၀ီၤဃာ်၀ဲ၀့ၢ်လ့ဒီတလါကျၢၤ တပျဲကၠီၣ်တဲၣ်အိၣ်လၢ၀့ၢ်ပူၤတဖၣ် ကဟးထီၣ်ဘၣ်ဆူ၀့ၢ်ချၢဃံဘၣ်ႉ ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢ၀့ၢ်အခိၣ်ဒူကျၢၤဒီးကီၤလၤ(ပီၣ်တူၣ်ကံၣ်)သုးၦၤဒိးလဲသးတဖၣ် အိၣ်လၢ၀့ၢ်ခိၣ်ဒူဆီလီၤခးစိတၢ်ဒီးမျီာ်ဖးဒိၣ်ကျၢၤမုဆှုအဃိ တနၢ်တူၢ်စီဘၣ်ပျဲစုပျဲခီၣ်က့ၤ၀့ၢ်လ့န့ၣ်လီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီဘျံးကဒါအခိၣ် လဲၤထီၣ်ကဒီးဆူကလံၤစိးတခီလၢ ကဒုး၀ဲကါဖဲဖ့း၀့ၢ်(Kampengpit)န့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤသုးတဖၣ် လူၤပိာ်ထွဲထီၣ်တနၢ်တူၢ်စီသုးမုၢ်အခံဒီး တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကဲထီၣ်ကဒီးဖဲ တၢ်ဘၢၣ်စၢၤကျဲတီၤဖၢန့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဒုးတဘျီအံၤ တနၢ်တူၢ်စီဖီၣ်န့ၢ်သမူ၀ဲကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤအဖိအမာ်ဒီး ကဆီဒုးသုးတနီၤလီၤႉ လဲၤတုၤ၀ဲဆူ (Kampengpit) ၀့ၢ်ဒီး မၤန့ၢ်၀ဲ၀့ၢ်န့ၣ်ညီကဒၣ်မ့ၢ်လၢတၢ်ဒုးဆၢခီၣ်ဆၢအ၀ဲသ့ၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိလီၤႉ
တနၢ်တူၢ်စီအိၣ်ဖဲကၣ်ဖဲဖ့းအဖၢမုၢ် ရဲၣ်ကျဲၤကဒီး၀ဲလၢကလဲၤဒုးစူၣ်ခိၣ်ထဲ(Sukhothai) ဒီး ဖံးစနလိး (Phitsanulok) ၀့ၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤပျၢ်လီၤအကလူးတဖၣ်ဆူ တနၢ်တူၢ်စီအအိၣ်ဒီးစံး၀ဲ-တနၢ်တူၢ်စီမ့ၢ်ပျၢ်က့ၤအဖိဒီးအမာ်န့ၣ် ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤကဟ့ၣ်တၢ်ခိတၢ်သွဲဆူ တနၢ်တူၢ်စီအအိၣ် တနံၣ်ကဆီအဒုသၢဆံႇ စ့ညၣ်သၢကယၤဒီး ကဟ့ၣ်ဃုာ်တၢ်ခိတၢ်သွဲလၢအထၢန့ၢ်၀ဲလၢ တနီသရံးဟီၣ်က၀ီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီတူၢ်လိာ်သးမံကလူးအတၢ်ပာ်ဖျါအံၤအဃိ ဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤအဖိဒီးအမာ်ဆူ ကၠီၣ်တဲၣ်စီၤပၤအစုပူၤန့ၣ်လီၤႉ တနၢ်တူၢ်စီကျဲၤ၀ံၤက့ၤအတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်ခဲလၢာ်၀ံၤ ဘျံးကဒါအခိၣ်ဟဲက့ၤကဒါကျဲဆူ မဲၢ်လမီ(ဖါဂီၤ)ႇ မဲၢ်ဆီးဒီး ခီဃီၤ၀ဲသူမှဲကျိဟဲက့ၤ၀ဲတဆီဘၣ်တဆီတုၤဆူ ၀့ၢ်ဃိၣ်ထၣ်(မီၣ်လမၠဲၣ်)ဒီး ဟဲက့ၤတုၤကဒါဆူပကိ၀့ၢ်ဂ့ၤဂ့ၤလၢ လါဃုဘ့ၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤႉ
ကၠီၣ်တဲၣ်၀့ၢ်လီၢ်လံၤႇ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲဒီးထံကျိထံကွာ်လၢစီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီ လဲၤခီဂာ်ဘၣ်၀ဲဒီးလဲၤဒုးအီၤ(ဖဲ ၁၆ ယၤဖှိၣ်နံၣ်) ဆၢကတီၢ်လၢယယၢၤထီၣ်အီၤလၢအဖီခိၣ်တဖၣ်အံၤ ယလဲၤတုၤဘၣ်ယဲယထံၣ်ဘၣ်ယဲဒီး ယဒိပာ်တၢ်ဂီၤ(တၢ်ဂီၤမူႇ တၢ်ဂီၤသံ)လၢယနီၢ်ကစၢ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်တဘၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်မ့ၢ်အိၣ်ဒီးယၤန့ၣ်ႇ ယသူက့ၤအီၤလၢတၢ်ကဲဘျုးလၢတၢ်စံၣ်စိၤအတၢ်အုၣ်ကီၤ (evidence) အဂီၢ် ကသ့၀ဲသ့ၣ်သ့ၣ်အဂီၢ်လီၤႉ
“တံနိ=နအိၣ်ဘှံးတဘျဲဒံးဧဲၣ်ႉ ပဘၣ်က့ၤကဒါအခါဘၣ်ထီၣ်လံဧၢ်သၢၣ်ႉႉႉ”
ယနၢ်ဟူစိသရၣ်စူၤရးခၠဲ အတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်မး ယဖုသံနီၣ်ထီၣ်က့ၤလၢယတၢ်ဆိမိၣ်ယိာ်အပူၤသတူၢ်ကလာ်ႇ ယကွၢ်လီၤယနၣ်ရံၣ်ႇ မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤယဲၢ်နၣ်ရံၣ်လံမးလဲၣ်ႉ တၢ်အံၤပကဘၣ်က့ၤနီသိလ့ၣ်တံာ်တာ်လၢကျဲခံနၣ်ရံၣ်၀ံၤမး ကတုၤဆူခၠီလိၣ်သ၀ီအဃိ ပခိးသရၣ်မုၣ်ခံဂၤဟးၦ့ၤတၢ်၀ံၤဒီး ပဒိးထီၣ်သိလ့ၣ်ပဟဲက့ၤကဒါဆူခၠီလိၣ်သ၀ီန့ၣ်လီၤႉ ဖဲသိလ့ၣ်ဃၣ်ကဒါအခိၣ်ဆူမုၢ်ထီၣ်တပၤဒီးဃ့ၢ်တၢ်ဆူ“စၣ်ချးဘူၤရံၤ”တနၣ်ရံၣ် ခွံဆံကံလိမံထၢၣ်အခါႇ ယအိၣ်လၢသိလ့ၣ်ပူၤ ယကွၢ်စိဃီၤကဒါက့ၤတၢ်ဆူယလီၢ်ခံမုၢ်နုာ်တခီႇ ဖဲန့ၣ်ယထံၣ်စိဃီၤက့ၤ ဃိၣ်သၢဖျၢၣ်လၢအယံၤလၢမုၢ်လီၤနုာ်ယဲၢ်ဘီယဲၢ်ဘီ တၢ်အၢၣ်အလွဲၢ်တဖၣ်အကျါန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲယဒိးသိလ့ၣ်ဟဲက့ၤလၢကျဲဆၢကတီၢ်ခါႇ တၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဘၣ်သးတၢ်သံကွၢ်တဖျၢၣ် ဟဲနုာ်လီၤဆူယခိၣ်နူာ်ပူၤယိာ်ယိာ်ကလဲာ်န့ၣ်လီၤႉ တၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဘၣ်သးတခီႇအဒိန့ၣ်-စီၤပၤတနၢ်တူၢ်စီမ့ၢ်အိၣ်မူဘၣ်ဖုးဒံးဖဲပစိၤခ့ခါအဖၢမုၢ်ဒီး တၢ်သံကွၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးသံကွၢ်ဘၣ်သးအီၤတထံၣ်မ့ၢ်အအံၤ-“စီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီဧၢ-ပယီၤကွဲးအတၢ်စံၣ်စိၤဒီးစံး၀ဲႇ တပ့ၣ်ရွ့ၣ်ထံ မ့ၢ်ပယီၤစီၤပၤလၢအသူၣ်ထီၣ်န့ၢ်ကီၢ်ပယီၤ ဘီမုၢ်ခံစိၤတစိၤတဂၤႇ ဒီးစံး၀ဲလၢနမ့ၢ်ပယီၤကလုာ်န့ၣ်လီၤႉ ပယီၤတအဲးထီၣ်ဒၣ်လဲာ်အထးခိၣ်တစဲးဖိဧိၤလၢ ကစံး၀ဲတပ့ၣ်ရွ့ၣ်ထံ မ့ၢ်ကညီထီၣ်ခိ(ကးြပါ)န့ၣ်ဘၣ်ႉ
မ့မ့ၢ်ပ၀ဲပၦၤကညီဖိ ပအိၣ်လၢခိခိၣ်ဒူသ၀ီႇ မံၤခိၣ်သိၣ်လာ်ႇ ကစၢၢ်ခံကလိလိၤတဖၣ်တခီ ပဖံပဖုတဲယုၤန့ၢ် က့ၤအဖိအလံၤလၢ“တၢ်လၢပျၢၤ”လၢမုၢ်နၤလါကပီၤအခါႇ ဒ့ထီၣ်တနၢ်အံၣ်အုထီၣ်ဃုာ်ထါႇ အီၣ်အူးပြတၢၤထီၣ်၀ဲ စီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီလၢ“ထါလီာ်သုး”အပူၤဒ်အမ့ၢ်၀ဲ ပၦၤကညီဖိအစီၤပၤႇ ၦၤဒူၦၤဃိၤတဂၤအသိး တုၤလၢမုၢ်မ ဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဘၣ်သးႇ မ့မ့ၢ်နဲနနီၢ်ကစၢ်တခီ မ့ၢ်နအဲၣ်ဒိးစံးဘၣ်ၦၤဒ်လဲၣ်ႉ မ့ၢ်နပာ်လီၤနသး-နမ့ၢ်ပယီၤစီၤပၤဧါႉႉႉမ့တမ့ၢ်နမ့ၢ်ကညီစီၤပၤတခီဧါႉႉႉ”န့ၣ်လီၤႉ
အ၀ဲအံၤမ့ၢ်တၢ်သံကွၢ်အိၣ်စဲထီဃာ်အသးလၢ ယခိၣ်နူာ်ပူၤလၢနံၣ်ယံာ်လါအါတဖၣ်ႇ ဒီးယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဘၣ်သးအစၢလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ စီၤပၤဒိၣ်တနၢ်တူၢ်စီအအိၣ်ႇ မ့ၢ်အကစံးဆၢက့ၤယတၢ်သံကွၢ်တထံၣ်အံၤလၢ အနီၢ်ကစၢ်ထးခိၣ်ဒၣ်၀ဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ
လၢ – တံနိ (သ၀ီတါ)
