“ပိ၁်မုၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့”(တၢ်ဟ့ၣ်ပီညါ တၢ်ကွဲးထီရီၤ ၅)
မိၢ်လၢအဒုးအီဖိနုၢ်တဖၣ်တၢ်လၢအကဘၣ်မၤႇကဘၣ်ဟးဆှဲး၀ဲဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လၢကြၢးသ့ၣ်ညါဆိ၀ဲတဖၣ်
နကဲထီၣ်မိၢ်တဂၤလံန့ၣ်မူနဒါအိၣ်လၢနကဘၣ်ဒုးအီနဖိအနုၢ်ထံန့ၣ်လီၤႉဒ်သိးပဖိအံၤကဒိၣ်ထီၣ်ၦဲၤဒီးတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါႇ မၤနၢၤတၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ်ကန့ၢ်အဂီၢ်န့ၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ဂ့ၤကတၢၢ်လၢမိၢ်ကဘၣ်ဒုးအီဖိနုၢ်ထံအကတီၢ်န့ၣ်လီၤႉ
ဖိသၣ်အံၤအစှၤကတၢၢ်(၆)လါန့ၣ်ပကဘၣ်ဒုးအီအီၤမိၢ်နုၢ်ထံန့ၣ်လီၤႉလၢကစၢ်တၢ်ဘၣ်သးအသိးၦၤဒုးအီပဖိသၣ်နုၢ်တုၤလၢ(၂)နံၣ်စ့ၢ်ကီးအိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉပကဘၣ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဖိသၣ်ဆံးဆံးဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်တၢ်လၢပကဘၣ်မၤအီၤႇတၢ်လၢပကဘၣ်ဟးဆှဲးအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ပကတဲပၠး၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤႉ
တၢ်ဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်
တၢ်လၢမိၢ်နုၢ်ထံန့ၣ်အဂ့ၤဒိၣ်ကတၢၢ်လၢဖိသၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉတၢ်လၢမိၢ်နုၢ်ထံန့ၣ်ပၣ်ဃုာ်၀ဲကသံၣ်မၤသံတၢ်ဃၢ်(ပဒံၣ်စံၤ၀ၣ်)တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအိၣ်တၢ်ချၢလၢအတြီဆၢဒီသဒၢ၀ဲတၢ်ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်လၢၦၤဖိသၣ်နီၢ်ခိအချၢန့ၣ်ၦၤကိးဂၤဒဲးသ့ၣ်ညါ၀ဲလံန့ၣ်လီၤႉၦၤဖိသၣ်လၢအအီဘၣ်မိၢ်နုၢ်ထံဘျဲဘျဲတဖၣ်န့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်အခိၣ်နူာ်ဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံးၦၤဖိသၣ်လၢအတအီဘၣ်မိၢ်နုၢ်ထံဘၣ်တဖၣ်ဒံးဒီးအ၀ဲသ့ၣ်မ့ၢ်သးၦၢ်ထီၣ်န့ၣ်တၢ်ဆါလၢအမ့ၢ်ဆံၣ်ဆၢႇသွံၣ်ထီၣ်ႇသးတၢ်ဆါႇကိၤလဲၣ်ထရီလၢအိၣ်သွံၣ်ကျါတဖၣ်အံၤကဲထီၣ်၀ဲစှၤန့ၣ်လီၤႉပမ့ၢ်ဒုးအီပဖိလၢနုၢ်ထံန့ၣ်ကဒီသဒၢ၀ဲဖိသၣ်တၢ်သံသတူၢ်ကလာ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉမိၢ်အကစၢ်စ့ၢ်ကီးမ့ဒုးအီအဖိနုၢ်ထံန့ၣ်ကပူၤဖျဲး၀ဲဒီးနုၢ်ခဲစၢၣ်ႇဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်ႇသးသွံၣ်ကျိၤတၢ်ဆါႇဃံပွးတၢ်ဆါႇအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိ၀ံၤလီၢ်ခံသးလီၤစၢ်တၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ
မိၢ်လၢဒုးအီဖိနုၢ်ထံန့ၣ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢကြၢးအီၣ်၀ဲတဖၣ်
မိၢ်လၢအဒုးအီဖိနုၢ်ထံတဖၣ်န့ၣ်ကြၢးအီၣ်၀ဲတၢ်အီၣ်လၢအန့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤႉမ့အီၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢအန့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါမးဖိသၣ်အံၤကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါလၢမိၢ်အအိၣ်တဆီန့ၣ်လီၤႉဒ်သိးမိၢ်နုၢ်ထံကထီၣ်အါအဂီၢ်န့ၣ်ကြၢးအီၣ်၀ဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ
၁၊၊မိၢ်မ့အီၣ်၀ဲတၢ်ဒိးတၢ်လၣ်လၢအလါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤကိးမုၢ်နံၤဒဲးန့ၣ်ဖိသၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲတၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါန့ၣ်လီၤႉ တၢ်လၢတၢ်ဒိးတၢ်လၣ်န့ၣ်ပကဖုဂံာ်ဘျဲးအီၤညီဒီးမၤလီၤစှၤ၀ဲတၢ်ဆၢလၢအိၣ်ပသွံၣ်ပူၤ(glycemic index)တဖၣ်န့ၣ် လီၤႉ
၂၊၊အီၣ်န့ၢ်ပသဲ၀ါႉမိၢ်လၢအအီၣ်ပသဲ၀ါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဖိန့ၣ်အီနုၢ်ဆူၣ်န့ၢ်ၦၤဖိသၣ်လၢအဂၤတဖၣ်ဒံးန့ၣ်လီၤႉ ဒ်တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲအသိးသရၣ်တဖၣ်တယးကွၢ်၀ဲလၢတၢ်အံၤခီဖျိမိၢ်နုၢ်ထံအရီၢ်ဆီတလဲသးအဃိန့ၣ်လီၤႉ
၃၊၊နမ့အီၣ်ဘုကၠူၣ်န့ၣ်ကမၤလီၤစှၤ၀ဲတၢ်ဆၢလၢအိၣ်ပသွံၣ်ပူၤဒီးခိၣ်လဲးစထြီလ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲ မဲာ်ချံဂံၢ်,ခၣ်ဘိၣ်ဟဲးဒြ့းဒီးဖရိၣ်ထံသ့ၣ်တဖၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉဒီသဒၢစ့ၢ်ကီးဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါလၢကဲထီၣ်ဖဲပဒၢထီၣ်လီၢ်ခံအံၤစ့ၢ်ကီးသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
၄၊၊ဒ်သိးပနုၢ်ထံထီၣ်ကအါအဂီၢ်နကကျဲအီတၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါကမူၣ်လၢတၢ်ဆၢပၣ်အါတဖၣ်အံၤအမဲာ်ညါန့ၣ် အီအီၤလၢဆီချီထံႇကသူထံဒီးထံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်တက့ၢ်ႉ
မိၢ်လၢအဒုးအီအဖိနုၢ်ထံတဖၣ်ကြၢးအီၣ်၀ဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီကိးမံၤဒဲးဘၣ်ဆၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢအကဘၣ်ဟးဆှဲး၀ဲတဖၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤႉ
၁၊၊ဟးဆှဲးပီၣ်လဲၣ်တၢ်ဖံးတၢ်ညၣ်တက့ၢ်ႉညၣ်စၣ်ဒ့ႇညၣ်မဲးခရဲၣ်ႇညၣ်ထူၣ်နါတဖၣ်အံၤတနွံခံဘျီအမဲာ်ညါန့ၣ် တကြၢးအီၣ်ဘၣ်ႉ
၂၊၊ဟးဆှဲးတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢအဟဲႇဖိသၣ်အဟၢဖၢလူသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
၃၊၊နဖိကလံၤမ့ထီၣ်န့ၣ်တဘၣ်အီၣ်ပဲႇတဘၣ်ဖီအလါႇတဘၣ်ဘိၣ်ခိၣ်အါအါဘၣ်ႉ
၄၊၊ဟးဆှဲးတၢ်ခုၣ်ထံလၢအပၣ်ဒီး(ခီၣ်ဖံၣ်)တဖၣ်ႉ
၅၊၊လၢနဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်လီၤစၢၤလီၤသွံၣ်အကျါနအီၣ်သဘ့ဟီၣ်လာ်မ့တကဲးဒီးနၤဘၣ်န့ၣ်တုၤလၢနဖၠးနဖိနုၢ်တစု ဟးဆှဲးသဘ့ဟီၣ်လာ်ဒီးတၢ်ချံတၢ်သၣ်တက့ၢ်ႉ
၆၊၊ဟးဆှဲး(နို့ထွက်ပစ္စည်း)တက့ၢ်ႉၦၤဖိသၣ်တဖၣ်အါဒၣ်တက့ၢ်န့ၣ်တကဲး၀ဲဒီးဖရိၣ်ထံအါအါဘၣ်ႉ ကဲထီၣ်၀ဲဒၣ်တၢ်ဟၢဖၢလူ(မ့တမ့ၢ်)ဟၢဖၢကျၢၤသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
၇၊၊နမ့ကၠဲးအီၣ်၀ဲတၢ်ဆံၣ်လၢအထံအါန့ၣ်ကြၢးအီၣ်အီၤဖဲအကြၢးတက့ၢ်ႉခီဖျိၦၤဖိသၣ်အကဖုၦံာ်ကျိၤတဖၣ်အံၤတဒိၣ်တုၤခိၣ်ၦဲၤခဲလၢာ်ဒံးဘၣ်အဃိ(ဒြၣ်)လၢအပၣ်ဃုာ်လၢတၢ်ဆံၣ်အကျါအံၤမၤဘၣ်ဒိ၀ဲတၢ်သ့န့ၣ်လီၤႉ
၈၊၊ဟးဆှဲးတၢ်အီသံး(မ့တမ့ၢ်)တၢ်ထံတၢ်နိလၢအမၤမူၤနၤသ့အံၤတက့ၢ်ႉသံးအစီထံလီၤလၢမိၢ်နုၢ်ထံကျါအဃိ တကဲဘျုးလၢဖိသၣ်အဂီၢ်ဘၣ်အမဲာ်ညါဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးဖိသၣ်အခိၣ်နူာ်အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်န့ၣ်လီၤႉ
မိၢ်တဖၣ်ဆိမိၣ်၀ဲလၢဖိသၣ်မ့ဘၣ်သးအီနုၢ်န့ၣ်ကဟီၣ်၀ဲႉအနီၢ်နီၢ်ခီန့ၣ်ၦၤဖိသၣ်တဖၣ်မ့အဲၣ်ဒိးအီနုၢ်န့ၣ်အတဟီၣ်ဘၣ်ႇ မ့မ့ၢ်တခီအ၀ဲသ့ၣ်ပၠးထီၣ်အတၢ်ပနီၣ်လၢလ့ၣ်ထီၣ်ထးခိၣ်ႇအိၣ်တဂၢၢ်တကျၢၤဘၣ်ႇသ၀ံးအစုႇဟးသ၀ံးတၢ်ကူတၢ်ကၤႇယၣ်တဖၣ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲသ့ၣ်မ့မၤ၀ဲဒ်အံၤလံန့ၣ်ကြၢးပသ့ၣ်ညါအီၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးအီနုၢ်လံန့ၣ်လီၤႉ
တၢ်ဒုးအီဖိနုၢ်အကျဲလၢအဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်ၦၤဖိသၣ်အခိၣ်န့ၣ်ပာ်အီၤဖဲမိၢ်အစုနၢၣ်ခံက၀ီၤကျီၤအလိၤန့ၣ်ဒီး အခီၣ်လိၤဒီးမ့မ့ၢ်အခံကိၢ်ခီန့ၣ်တၢ်ကဘၣ်ပာ်အီၤဖဲမိၢ်အစုညါသးလိၤန့ၣ်လီၤႉနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်အခါမိၢ်အစုနၢဖိတဖၣ်ကဘၣ်ဖီၣ်ဃာ်၀ဲနုၢ်လၢဖီလာ်အံၤဒီးစုဘိတဖၣ်ကဘၣ်စံၢ်ထီၣ်၀ဲနုၢ်ထံကယီကယီန့ၣ်လီၤႉ
လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါဖဲနဒုးအီဖိနုၢ်အခါန့ၣ်ဖိသၣ်ယုၢ်လီၤနုၢ်ထံကီအသ့၀ဲလီၤႉဖဲအ၀ဲသ့ၣ်အီနုၢ်အခါန့ၣ်ဖိသၣ်န့ၣ်ထူတဃာ်မိနုၢ်ႇနုၢ်ထံပြံးထီၣ်သးလၢထးခိၣ်ကပၤႇဖဲအီနုၢ်အခါမ့ကူးႇနုၢ်မ့ချံထီၣ်န့ၣ်တဘၣ်ဆဲးဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်လၢၤဘၣ်ႉအလီၢ်မ့အိၣ်န့ၣ်ဘံးထီၣ်ကွံာ်နုၢ်ထံလၢတၢ်ချၢတက့ၢ်ႉနမ့ဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်န့ၣ်နုၢ်တကပၤန့ၣ်ဒုးအီအီၤအစှၤကတၢၢ်(၂၀)မံးနံးတက့ၢ်ႉဒုးအီအီၤတကပၤ၀ံၤမးဆီတလဲက့ၤလၢအ၀ဲတကပၤန့ၣ်တက့ၢ်ႉ
နဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်အကျိၤအကျဲမ့တဘၣ်န့ၣ်ကလံၤခၠဲးဖိသၣ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉကလံၤမ့ခၠဲး ဖိသၣ်မ့ဟီၣ်န့ၣ် ဒုးဆ့ၣ်နီၤဖိသၣ်ဘျၢဘျၢဒီးဆီၣ်လီၤအဟၢဖၢကယီကယီတက့ၢ်ႉနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်မ့ၢ်၀ံၤတဘျီလၢ်လၢ်န့ၣ် သးပ့ၤနီၣ်ထုးထီၣ်ကွံာ်ကလံၤတဂ့ၤႉ
ဖိသၣ်အီနုၢ်မ့ကးလံဘျီန့ၣ်မိၢ်အနုၢ်အံၤကလီၤၦဲာ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉၦၤဖိသၣ်အီနုၢ်မ့တလၢၤဘၣ်န့ၣ်နုၢ်အံၤကအိၣ်၀ဲစၢတလ့ၢ်ဒီး နုၢ်ထံမ့အိၣ်တ့ၢ်ဒံးန့ၣ်ဘံးထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤတက့ၢ်ႉနုၢ်ထံလၢအအိၣ်တ့ၢ်ဒံးတဖၣ်နမ့တဘံးထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤဘၣ်န့ၣ်နုၢ်ထံထီၣ်ကလီၤစှၤ၀ဲသ့န့ၣ်လီၤႉနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်မ့၀ံၤန့ၣ်ဒုးအိၣ်ဖိသၣ်ဘျၢဘျၢႉနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်အမ့ဘၣ်သးမံန့ၣ်တဘၣ်လိၣ်ဒုးမံဖိသၣ်လၢကြၤလီၤဘၣ်မ့မ့ၢ်တခီဒုးမံအီၤလၢအီထီဒီးခိၣ်သခၢၣ်ထီထီတက့ၢ်ႉတချုးနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်ဆီတလဲန့ၢ်အီၤဖျီၣ်ခံတက့ၢ်ႉဖိသၣ်အီနုၢ်၀ံၤတစိၢ်ဖိအခါစ့ၢ်ကီးဖိသၣ်ဘှီးထီၣ်ကဒါသ့၀ဲလီၤႉဖိသၣ်အံၤမ့န့ၢ်ဘၣ်တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါဂ့ၤဂ့ၤႇအဘှီးထီၣ်န့ၢ်မ့တဆါဘၣ်ႇသ၀ံးနုၢ်မ့ကဲဒံးႇအကံလိမ့တလီၤဘၣ်န့ၣ်အဘှီးယိယိဒ်န့ၣ်လီၤအဃိတၢ်ကီတၢ်ခဲတအိၣ်ဘၣ်ႉ
တၢ်မ့ကဲထီၣ်သးဒ်အဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤလံန့ၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်အဃိကြၢးလဲၤပၠးဖိသၣ်လၢကသံၣ်သရၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
-ဖိသၣ်အီနုၢ်တဘျီလၢ်လၢ်အခါအမ့ကူးႇကလံၤထီၣ်တလီၢ်လီၢ်ႇယုၢ်လီၤတၢ်မ့ကီႉ
-ဖဲအအီနုၢ်တဘျီလၢ်လၢ်အခါအနါဒ့ခံမ့ကးတံၢ်သးမ့သီၣ်ဆွံဆွံႉ
-မ့က့ၤဘှီးထီၣ်ကဒါတလီၢ်လီၢ်ႉ
-အီနုၢ်၀ံၤလီၢ်ခံမၤဆိၣ်ထီၣ်အပျိၢ်ႇအီနုၢ်၀ံၤလီၢ်ခံမ့ဟီၣ်၀ံတကံခီၣ်
-ဖိသၣ်အကံလိမ့တထီၣ်မ့ဃဲၤလီၤတပယူာ်ဃီ
-မ့ကူးတလီၢ်လီၢ်န့ၣ်ကြၢးလဲၤပၠးအီၤဆူကသံၣ်သရၣ်အအိၣ်လၢအဆိအချ့န့ၣ်လီၤႉ
မိၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်ကဘံးလီၤဃာ်အနုၢ်ထံးပာ်ဃာ်အီၤဒီးဖဲဖိသၣ်လီၤဘဲနုၢ်အခါ ကျိၤကျဲလၢၦၤကွၢ်ထွဲဖိသၣ်တဖၣ်လၢကဘၣ်ဒုးအီနုၢ်လၢအဆၢကတီၢ်အံၤအိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢနကဘၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲအီၤတဖၣ်လၢအမ့ၢ်ဘံးလီၤဃာ်နုၢ်ထံႇပာ်ဃာ်အီၤဒီးက့ၤဒုးအီကဒါဖိသၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉဒ်သိးတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢတၢ်ဘံးလီၤဃာ်နုၢ်ထံႇတၢ်ထၢၣ်လၢတၢ်ထၢနုာ်လီၤဃာ်နုၢ်ထံအံၤကအိၣ်ကဆှဲကဆှီအဂီၢ်ႇတၢ်ပာ်ဃာ်နုၢ်ထံအံၤအချံၣ်ကဘၣ်အဂီၢ်န့ၣ်အလီၢ်အိၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ပလီၢ်မၤအီၤထံထံဆးဆးန့ၣ်လီၤႉ
ဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်ဆၢကတီၢ် တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါလၢဖိသၣ်အဂီၢ်
ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤသီတုၤလၢအအိၣ်ဃုလါပမ့ဒုးအီအီၤထဲမိၢ်နုၢ်ထံတခါဧိၤလီၤန့ၣ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွဲအံၤကဂၢၢ်ကကျၢၤဒိၣ်၀ဲလၢမိၢ်ဒီးဖိအဘၢၣ်စၢၤတကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါကဲဘျုး၀ဲဒၣ်လၢမိၢ်ဒီးဖိသၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉဘၣ်ဆၣ်လၢတၢ်ဂ့ၢ်အကလုာ်ကလုာ်အဃိနဒုးအီဖိသၣ်နုၢ်ထံမ့တလၢၦဲၤဘၣ်န့ၣ်
⁃ခီဖျိမိၢ်နုၢ်ထံတလၢတၦဲၤဘၣ်အဃိၦၤဖိသၣ်လၢတၢ်ဒုးအီအီၤတၢ်နုၢ်ထံကမူၣ်ႇကျီၢ်နုၢ်ထံသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ အတတဲးဒီးတၢ်နုၢ်ထံဘၣ်အိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉခီဖျိအ၀ဲသ့ၣ်တတဲးဒီးတၢ်နုၢ်ထံဘၣ်အဃိအဖံးအဘ့ၣ်ကထီၣ်ဂီၤကကဖိထီၣ်သ့၀ဲလီၤႉဒ်သိးကသ့ၣ်ညါဘၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဂီၢ်န့ၣ်တၢ်နုၢ်ထံ(မ့တမ့ၢ်)တၢ်နုၢ်ထံကမူၣ်လၢအအီ၀ဲတတဲးဘၣ်အံၤခံနွံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်တဘၣ်ဒုးအီအီၤဘၣ်ပာ်အီၤဒ်န့ၣ်ႉဖဲန့ၣ်ဖိသၣ်အလိၤထီၣ်ဂီၤထီၣ်မ့ကိညၢ်လီၤန့ၣ်လီၤတံၢ်လံလၢဖိသၣ်အံၤတတဲးဒီးတၢ်နုၢ်ထံဘၣ်အဃိတၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးတၢ်ဒီးကသံၣ်သရၣ်ဒီးကြၢးနဆီတလဲဒုးအီက့ၤအီၤတၢ်နုၢ်ထံကမူၣ်လၢအဂၤတခါန့ၣ်လီၤႉ
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၆)လါဆူဖီခိၣ်ဘျီန့ၣ်နဒုးအီအီၤမ့ၤထံသ့၀ဲလံန့ၣ်လီၤႉမ့ၤထံအံၤတချုးနဖီအီၤဘၣ်န့ၣ်သ့ဃၢၤအီၤကဆှဲကဆှီဒီးဒုးအီအီၤဖဲအကိၢ်ကိၢ်လၢၤလၢၤအဆၢကတီၢ်တက့ၢ်ႉလၢနကဖၠးဖိသၣ်နုၢ်အဂီၢ်န့ၣ်တကြၢးဒုးအီအီၤမ့ၤထံဘၣ်ႉနကြၢးဒုးအီၣ်အီၤတၢ်အီၣ်လၢအန့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ
တၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢအဟဲကဲထီၣ်သးအါလၢၦၤဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤဂီၤက့လ့တဖၣ်
၁၊၊ တဘျီတခီၣ်နအိၣ်ဖျဲၣ်လီၤဖိမ့ကီန့ၣ်ကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်သူ၀ဲစဲးထုးထီၣ်ဖိသၣ်န့ၣ်လီၤႉခီဖျိလၢစဲးထုးထီၣ်တၢ်အံၤအဃိ
၂၊၊ ညၣ်ဘီတၢ်ဆါအံၤကဲထီၣ်အါ၀ဲလၢဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤသီတုၤလၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤအံၤန့ၣ်လီၤႉခီဖျိၦၤဖိသၣ်အံၤ အကလ့ၢ်တဒိၣ်ထီၣ်ဂ့ၤဂ့ၤဒံးဘၣ်အဃိမၤဆှဲကွံာ်၀ဲဒၣ်(Bilirubin)ဒးလၢအိၣ်သွံၣ်ပူၤတဖၣ်ဘၣ်အဃိကဲထီၣ်၀ဲဒၣ်ညၣ်ဘီတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤႉဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤန့ၢ်ခံနွံအတီၢ်ပူၤတုၤလၢသၢနွံန့ၣ်ကလီၤမၢ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤႉတုၤလၢသၢနွံဘျဲၣ်လံမ့တလီၤမၢ်ဘၣ်န့ၣ်ကြၢးလဲၤပၠးအီၤလၢကသံၣ်သရၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
၃၊၊ ဖိသၣ်အံၤအဟၢဖၢမ့ဆိၣ်ႇမ့ညိးန့ၣ်ကလံၤဆဲး(မ့တမ့ၢ်)အဟၢဖၢကျၢၤသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉပမ့ဒုးအီပဖိနုၢ်ထီဘိန့ၣ် ဖိသၣ်အဟၢဖၢအံၤကက့ၤအိၣ်ဒ်ညီနုၢ်အသိးလီၤႉဖိသၣ်ဟၢဖၢမ့ဆိၣ်ဒ်ညီနုၢ်အသိးန့ၣ်လဲၤပၠးအီၤဆူကသံၣ်သရၣ်အအိၣ်တက့ၢ်ႉ
၄၊၊ ဖိသၣ်အစုအခီၣ်ထီၣ်လုးထီၣ်လါအံၤခီဖျိၦၤဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤသီအဃိအသွံၣ်လဲၤတရံးသးတဘၣ်ဂီၢ်ဒံးဘၣ် အဃိကဲထီၣ်သ့၀ဲလီၤႉဘၣ်ဆၣ်ဖိသၣ်အကိာ်ပူၤမ့လုးႇအကသါမ့ၢ်ကီန့ၣ်ဖိသၣ်အသးဒီးအပသိၣ်အံၤမၤတၢ်တဂ့ၤဘၣ်အဃိကြၢးပလဲၤပၠးအီၤဆူကသံၣ်သရၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
၅၊၊ မိၢ်မ့အိၣ်ပာ်ဒီးသွံၣ်ဂံၢ်စၢ်တၢ်ဆါန့ၣ်ဖိသၣ်အံၤကအိၣ်ဖျဲၣ်လီၤပၣ်ဃုာ်၀ဲဒီးတၢ်ဆါအံၤသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉၦၤဖိသၣ်လၢ အနီၢ်ဆံးဒံးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအမ့အိၣ်ဒီးသွံၣ်ဂံၢ်စၢ်တၢ်ဆါအံၤန့ၣ်သးသမူတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ကဲထီၣ်တုၤလၢသံသ့အဃိ တကြၢးပပာ်အီၤဒ်န့ၣ်ဘၣ်ႉ
၆၊၊ နမ့ထံၣ်ဖိသၣ်အပျ့ၤဒီးအကိာ်ပူၤအပိၤကပၤမ့အိၣ်၀ါ၀ါလံန့ၣ်ဖိသၣ်အံၤအကိာ်ပူၤန့ၣ်ကဲထီၣ်၀ဲကုၤထီၣ်လံန့ၣ်လီၤႉ မ့ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤန့ၣ် တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဒီးကသံၣ်သရၣ်ဒီးအလီၢ်အိၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်မၤသံ၀ဲကုၤအဃၢ်န့ၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ
၇၊၊ ဖိသၣ်အံၤတၢ်ဃၢ်၀ၣ်နုာ်လၢအနၢ်ပူၤသ့၀ဲအါမးန့ၣ်လီၤႉဖိသၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ဃၢ်မ့နုာ်လီၤလၢအနၢ်ပူၤန့ၣ် ၀ာ်လီၤအနၢ်ကုတလီၢ်လီၢ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉတၢ်ဃၢ်၀ၣ်နုာ်လီၤအံၤကဲထီၣ်သးအါ၀ဲဒီးလၢစှၤသီအတီၢ်ပူၤလီၤမၢ်ကဒါသ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉတၢ်ဃၢ်မ့နုာ်လီၤန့ၣ်လၢကလီၤမၢ်ကဒါန့ၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ကယံၤ၀ဲသ့ဒီးနမ့တကူစါယါဘျါအီၤဘၣ်န့ၣ်ဘၣ်ဒိ၀ဲဖိသၣ်တၢ်နၢ်ဟူတၢ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
၈၊၊ ခီဖျိတၢ်စူၤခါပစိၤအ့ၣ်အဃိကဲထီၣ်သွံၣ်တိးကွ့သ့၀ဲတကးဒံၣ်ဘၣ်ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ညၣ်ဂိၢ်တၢ်ဆါဒီး (chickunguya)တၢ်ဆါသ့အဃိ ဒ်သိးပစိၤသုတအ့ၣ်ဘၣ်ဖိသၣ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်အလီၢ်အိၣ်လၢနကဘၣ်ဒီသဒၢအီၤ န့ၣ်လီၤႉ
ကသံၣ်ဒီသဒၢလၢဖိသၣ်ကဘၣ်ဆဲး၀ဲတဖၣ်
ဒ်သိးဖိသၣ်ကဒိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်မူဒါအိၣ်လၢပကဘၣ်ဆဲးန့ၢ်ဖိသၣ်အကသံၣ်ဒီသဒၢဒ်အသးနံၣ်အိၣ်၀ဲအသိးန့ၣ်လီၤ
⁃ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤဂီၤက့လ့န့ၣ်တၢတဘျီတၢ်ကဘၣ်ဆဲးန့ၢ်ဖိသၣ်အံၤလၢ(BCG)ကသံၣ်ဒီသဒၢႇ သူၣ်ဘီညၣ်ဘီ(ဘံၤ)ကသံၣ်ဒီသဒၢန့ၣ်လီၤႉ
⁃ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်လီၤမ့န့ၢ်(၁)လါန့ၣ်တၢ်ကဘၣ်ဆဲးန့ၢ်အီၤသူၣ်ဘီညၣ်ဘီ(ဘံၤ)ကသံၣ်ဒီသဒၢ ခံဘျီတဘျီ
⁃တၢ်ကဘၣ်ဒုးအီဖိသၣ်လၢရိၣ်တၣ်(Rota)တၢ်ဃၢ်ကသံၣ်ဒီသဒၢႇကသံၣ်အံၤဒီသဒၢ၀ဲတၢ်ဟၢဖၢလူန့ၣ်လီၤႉ (ရိၤတၤ)တၢတဘျီန့ၣ်ဖိသၣ်ကဘၣ်ၦဲၤ၀ဲ(၆)လါန့ၣ်လီၤႉ(ရိၤတၤ)ခံဘျီတဘျီန့ၣ်တချုးအတလၢ(၂၄)နွံဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၂)လါန့ၣ်တၢတဘျီကဘၣ်ဆဲး၀ဲကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါႇခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါႇတၢ်ကူးဖးထီႇ တၢ်ဆါလီၤဘျ့အဃၢ်ႇတိးကွ့တၢ်ဆါတဖၣ်အဂီၢ်
⁃ဖိသၣ်အိၣ်(၄)လါအခါန့ၣ်ခံဘျီတဘျီ ကဘၣ်ဆဲးကဒါက့ၤ၀ဲကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါႇခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါႇတၢ်ကူးဖးထီႇ တၢ်ဆါလီၤဘျ့အဃၢ်ႇတိးကွ့တၢ်ဆါတဖၣ်အဂီၢ်
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၆)လါန့ၣ်ခံဘျီတဘျီကဘၣ်ဆဲးကဒီး၀ဲကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါႇခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါႇတၢ်ကူးဖးထီႇတၢ်ဆါလီၤဘျ့အဃၢ်ႇတိးကွ့တၢ်ဆါတဖၣ်အဂီၢ်ဒီးကဘၣ်ဆဲး၀ဲသၢဘျီတဘျီသူၣ်ညိးသူၣ်ဘီ(ဘံၤ)ကသံၣ်ဒီသဒၢ
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၉–၁၂)လါန့ၣ်တၢတဘျီကဘၣ်ဆဲး၀ဲယပၣ်ခိၣ်နူာ်ညိးတၢ်ဆါကသံၣ်ဒီသဒၢဒီး ခံဘျီတဘျီကဘၣ်ဆဲးကဒါ၀ဲယပၣ်ခိၣ်နူာ်ညိးတၢ်ဆါကသံၣ်ဒီသဒၢႇသမူးဖိႇသၢသီသမူးဖိႇခၣ်ဒ့ၣ်ဘိး(MMR)ကသံၣ်ဒီသဒၢ
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၁၂)လါဆူဖီခိၣ်န့ၣ်တၢတဘျီကဘၣ်ဆဲး၀ဲတၢ်ထီၣ်ထါကသံၣ်ဒီသဒၢႇသူၣ်ညိးညၣ်ဘီ(အ့ၤ)ကသံၣ်ဒီသဒၢဒီးႇကဘၣ်ဆဲးကဒီးခံဘျီတဘျီသူၣ်ညိးညၣ်ဘီ(အ့ၤ)တၢ်ဆါကသံၣ်ဒီသဒၢႉ
⁃ဖိသၣ်မ့အိၣ်(၁၈)လါန့ၣ်တၢတဘျီကဘၣ်ဆဲး၀ဲကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါႇတၢ်ကူးဖးထီႇခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါႇတၢ်ဆါလီၤဘျ့ဒီးတိးကွ့တၢ်ဆါကသံၣ်ဒီသဒၢ
⁃ဖိသၣ်(၂)နံၣ်တုၤလၢ(၂)နံၣ်တခီန့ၣ်ခံဘျီတဘျီကဘၣ်ဆဲး၀ဲသမူးဖိႇသၢသီသမူးဖိႇခၣ်ဒ့ၣ်ဘိး(MMR)ကသံၣ်ဒီသဒၢႉ
⁃ဖိသၣ်(၄–၆)နံၣ်န့ၣ် သၢဘျီတဘျီအဂီၢ် ကဘၣ်ဆဲး၀ဲကိာ်ယူၢ်ဘိညိးတၢ်ဆါႇတၢ်ကူးဖးထီႇခၣ်အ့ၣ်တံၢ်တၢ်ဆါႇ တၢ်ဆါလီၤဘျ့ဒီးတိးကွ့တၢ်ဆါကသံၣ်ဒီသဒၢ
ဖိသၣ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢမ့ၢ်၀ံၤန့ၣ်တဘၣ်က့ၤလၢဟံၣ်တဘျီဃီဘၣ်ႉနကဘၣ်အိၣ်ခိးကွၢ်ဖိသၣ်တၢ်အိၣ်သးအမံးနံး(၃၀)န့ၣ်လီၤႉ
ဖိသၣ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢ၀ံၤလီၢ်ခံန့ၣ်တၢ်လီၢ်လၢဖိသၣ်ဆဲးဃာ်ကသံၣ်ဒီသဒၢအလီၢ်အခိၣ်အဃၢၤန့ၣ်ကထီၣ်ဂီၤႇ ကညိးထီၣ်ႇခီဖျိအဆဲးဃာ်ကသံၣ်ဒီသဒၢအဃိတၢ်ကိၢ်ကထီၣ်ဒီးကတူၢ်ဘၣ်၀ဲတၢ်ဆူးတၢ်ဆါတဆံးတက့ၢ်သ့၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
ဖိသၣ်တၢ်ကိၢ်မ့ထီၣ်န့ၣ်တၢ်ဘၣ်အီၤတမုာ်အါအါဘၣ်မၤက့ၣ်သးႇဆီၣ်မဲာ်ဆီၣ်နါတန့ၢ်ဘၣ်သ့၀ဲလီၤႉဒ်သိးဖိသၣ်ကကိညၢ်ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲအီၤတက့ၢ်ႉမိၢ်တဖၣ်ဘၣ်ယိၣ်၀ဲလၢအဖိတၢ်ကိၢ်ကထီၣ်သးကညီၤ၀ဲအဃိတဆဲးန့ၢ်၀ဲကသံၣ်ဒီသဒၢဘၣ်အံၤစ့ၢ်ကီးအိၣ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတမ့ၢ်လၢအဲၣ်ဖိသၣ်ဘၣ်ဒီးမ့ၢ်တၢ်မၤနးဖိသၣ်န့ၣ်လီၤႉမိၢ်တဖၣ်မူဒါအိၣ်၀ဲလၢကဘၣ်ဆဲးန့ၢ်၀ဲဖိသၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢန့ၣ်လီၤႉ
